شروط غیرعادی عربستان برای عادی‌سازی روابط با اسراییل

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسراییل، از زمان آغاز به کارش در دولت جدید تاکید کرده بود که در سیاست خارجی دو دستور کار را در اولویت قرار می‌دهد: نخست مقابله با ایران و دوم توسعه توافق‌های عادی‌سازی روابط با نگاه ویژه به عربستان سعودی. حالا بعد از گذشت کمتر از سه ماه، رسانه‌های امریکایی گزارش می‌دهند که گفتگو‌ها در مورد عادی‌سازی روابط اسراییل و عربستان با پیگیری مقام‌های امریکایی در جریان است و عربستان سعودی مطالباتی را برای موافقت با عادی‌سازی روابط مطرح کرده است.

به گزارش اعتماد، دو روزنامه امریکایی وال‌استریت ژورنال و نیویورک‌تایمز، روز پنجشنبه با انتشار گزارش‌هایی مستقل به نقل از مقام‌های آگاه از گفتگو‌های ریاض و واشنگتن درخصوص عادی‌سازی روابط عربستان و اسراییل، نوشته‌اند که عربستان سعودی در گفتگو با دولت بایدن دو مطالبه اصلی برای عادی‌سازی روابط با اسراییل مطرح کرده است؛ تضمین‌های امنیتی و کمک به برنامه هسته‌ای عربستان سعودی.

بسیاری از تحلیلگران به جای خالی پیش‌شرط همیشگی عربستان سعودی برای رابطه با اسراییل، یعنی تشکیل دولت مستقل فلسطینی اشاره کرده‌اند. با این حال حتی بدون پیش‌شرط تشکیل دولت فلسطینی، تحلیلگران معتقدند که تامین مطالبات عربستان برای عادی‌سازی روابط با اسراییل چندان ساده نیست. رسانه‌های امریکایی می‌نویسند که حتی در صورت موافقت دولت امریکا، راضی کردن قانون‌گذاران امریکایی برای دادن چنین امتیاز‌هایی به عربستان سعودی بسیار مشکل است.

کریس مورفی، سناتور حزب دموکرات و عضو کمیته روابط خارجی سنای امریکا می‌گوید: «روابط ما با عربستان سعودی باید روابط دوجانبه مستقیم باشد و نباید از مسیر اسراییل عبور کند. سعودی‌ها به صورت مستمر، بار‌ها و بار‌ها عملکرد بدی داشته‌اند.

اگر قرار باشد وارد روابط با عربستان سعودی شویم که به معنای فروش قابل توجه سلاح به این کشور است، این امر باید از طریق رفتار بهتر عربستان در مقابل امریکا محقق شود و نه صرفا به دلیل رفتار بهتر آن‌ها با اسراییل.» مورفی ازجمله نمایندگان کنگره امریکا است که برای جلوگیری از فروش سلاح‌های امریکایی به عربستان سعودی که قابل استفاده در جنگ یمن هستند، تلاش کرده است.

مشخص نیست که دقیقا سعودی‌ها چه تضمین‌های امنیتی از امریکا درخواست کرده‌اند. به نوشته وال‌استریت ژورنال، چنین درخواستی ممکن است با اعلام عربستان سعودی به عنوان «متحد اصلی خارج از ناتو» برای امریکا، مانند همین امتیاز که دراختیار کشور‌هایی مانند قطر، اردن و اسراییل در منطقه قرار داده شده است، پاسخ داده شود.

خطر مسابقه تسلیحاتی

یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها در مورد مطالبات عربستان سعودی، درخواست این کشور برای مشارکت امریکا در برنامه هسته‌ای ریاض است. کارشناسان مسائل هسته‌ای مدت‌هاست نسبت به تلاش‌های عربستان سعودی برای ایجاد یک برنامه هسته‌ای، بدون ارتقای توافقنامه پادمانی با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای و پذیرش نظارت‌های بیشتر بر برنامه هسته‌ای‌اش هشدار می‌دهند.

در طول ماه‌های گذشته اظهارات وزیر خارجه عربستان درخصوص تلاش این کشور برای دستیابی به چرخه کامل تولید سوخت هسته‌ای پس از آنکه ولیعهد و حاکم بالفعل این کشور از تلاش احتمالی برای ساخت بمب هسته‌ای در صورت دستیابی ایران به چنین سلاحی سخن گفته بود، بار دیگر به نگرانی‌ها در مورد ماجراجویی‌های هسته‌ای عربستان دامن زد.

جان هانا، پژوهشگر اندیشکده موسسه یهودی امنیت ملی امریکا و مشاور پیشین امنیت ملی دیک چنی، معاون پیشین رییس‌جمهور امریکا می‌گوید که خواسته مقام‌های عربستان این است که امریکا از غنی‌سازی اورانیوم و چرخه بومی تولید سوخت هسته‌ای در این کشور حمایت کند.

به نوشته وال‌استریت ژورنال، مقام‌های امریکایی و اسراییلی نگران این هستند که این امتیاز منجر به تولید سلاح هسته‌ای توسط عربستان و تشدید رقابت تسلیحات میان عربستان و ایران شود. یوئل گوزانسکی، پژوهشگر ارشد در اندیشکده موسسه مطالعات امنیت ملی در تل‌آویو به وال‌استریت ژورنال می‌گوید: «موضوع هسته‌ای اگر نگوییم بزرگ‌ترین، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای اسراییل است و اسراییلی‌ها باید در این مورد بحث کنند که آیا صلح ارزش این را دارد یا نه.»

داریل کیمبال، مدیر اندیشکده انجمن کنترل تسلیحات، معتقد است که ایالات‌متحده امریکا باید به این درخواست عربستان سعودی جواب منفی بدهد. این کارشناس عدم اشاعه در حساب کاربری خود در توییتر می‌نویسد که چنین درخواستی از چند جهت مشکل دارد. این کارشناس عدم اشاعه تاکید می‌کند: «عربستان سعودی یک بازیگر بد است که برمبنای نظام بین‌الملل مبتنی بر قانون رفتار نمی‌کند. غیردموکراتیک است، حقوق بشر را نقض می‌کند، جنگ مرگباری را در یمن به راه انداخته است و شایسته دریافت تضمین‌های امنیتی امریکا یا فروش و تامین سلاح امریکایی نیست.» داریل کیمبال، نگران‌کننده‌ترین بخش از گزارش‌های اخیر در مورد مطالبات سعودی از امریکا را درخواست توافقنامه همکاری هسته‌ای می‌داند.

وی می‌نویسد: «نگران‌کننده اینجاست که عربستان خواستار توافق همکاری هسته‌ای با امریکا، بدون پذیرفتن استاندارد‌های کلیدی نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و بی‌میلی به کنار گذاشتن تلاش‌ها برای غنی‌سازی اورانیوم، است. ایالات‌متحده امریکا نباید در مورد ابزار‌های حفاظت از برنامه هسته‌ای غیرنظامی هر کشوری، به عقب‌نشینی‌های خطرناک تن دهد.» کیمبال معتقد است: «پیشنهاد سعودی از نظر عدم اشاعه هسته‌ای غیرقابل پذیرش است، چون که هم NPT [پیمان عدم اشاعه]را زیر سوال می‌برد و هم مشکلات بیشتری در آینده ایجاد می‌کند. این پیشنهاد باید بلافاصله رد شود و هر مشاوری در کاخ سفید که از این پیشنهاد دفاع می‌کند باید از کارش برکنار شود.»

کلسی داون‌پورت، مدیر سیاست‌گذاری عدم‌اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات معتقد است که انگیزه مقام‌های امریکایی در نگرانی نسبت به مطالبات هسته‌ای عربستان سعودی، قابل درک است. وی می‌نویسد: «عربستان سعودی حاضر نیست اقدام‌های نظارتی شدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بپذیرد و علنا تهدید کرده است که دنبال ساخت سلاح هسته‌ای می‌رود.»

مخالفت افکار عمومی

یکی از بزرگ‌ترین موانع در مقابل پادشاهی عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط با اسراییل، مخالفت افکار عمومی با چنین اقدامی است. براساس یک نظرسنجی که اندیشکده موسسه واشنگتن برای خاور نزدیک در پاییز سال جاری انجام داده است، نزدیک به ۷۶درصد از شهروندان عربستان سعودی دیدگاه منفی به توافقنامه‌های عادی‌سازی روابط کشور‌های عربی با رژیم اسراییل، موسوم به توافقنامه‌های ابراهیم دارند. تنها ۲۱درصد از پاسخ‌دهندگان به این نظرسنجی نظر مثبتی به توافقنامه‌های ابراهیم داشته‌اند.

این درحالی است که دو سال پیش (پاییز ۱۳۹۹) ۴۱درصد از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی نظر مثبت نسبت به توافق‌های عادی‌سازی داشتند و این رقم با گذشت زمان به شکل چشمگیری کاهش پیدا کرده است. پاییز امسال درحالی که ۳۳درصد از شهروندان سعودی نظر «بسیار منفی» در برابر عادی‌سازی روابط بیان کرده‌اند، تنها ۱۰درصد نظر «بسیار مثبت» داشته‌اند. در برابر نظرسنجی‌های دیگری هم منتشر شده‌اند که چشم‌انداز متفاوتی از واکنش افکار عمومی نشان می‌دهند.

اندیشکده مرکز عربی پژوهش و مطالعات سیاست‌گذاری نوشته است که مخالفت شهروندان سعودی نسبت به روابط با اسراییل از سال ۲۰۱۴ که ۹۱درصد بود به ۳۸درصد رسیده است. با این حال در همین نظرسنجی آمده است که تعداد شهروندان سعودی که حاضرند علنا عادی‌سازی روابط با اسراییل را بپذیرند از ۱۲درصد در سال ۲۰۱۶ به ۵درصد در سال ۲۰۲۲ کاهش پیدا کرده است.

وال‌استریت ژورنال می‌نویسد که در عربستان سعودی و دیگر کشور‌های عربی، در طول هفته‌های اخیر با افزایش خشونت‌ها علیه فلسطینیان در کرانه باختری به حدی که در دو دهه گذشته بی‌سابقه است، باعث شده که حمایت از عادی‌سازی علنی روابط با اسراییل به شکل چشمگیری کاهش پیدا کند. نیویورک تایمز می‌نویسد که کار عربستان سعودی برای اقناع افکار عمومی با هدف عادی‌سازی روابط با اسراییل از امارات متحده عربی و بحرین مشکل‌تر است، چراکه عربستان ۲۰ میلیون شهروند دارد و کنترل آن‌ها از کشور‌های کوچک‌تر با جمعیت بسیار کمتر، بسیار سخت‌تر خواهد بود.

این روزنامه استدلال می‌کند علاوه بر این منفعت عربستان از علنی کردن روابط با اسراییل چندان زیاد نیست، به خصوص که آن‌ها می‌توانند همین الان هم از طریق روابط محرمانه نیاز‌های خود مانند به اشتراک‌گذاری اطلاعات و ابزار‌های جاسوسی مدرن را برطرف کند.

آیا عربستان به فلسطین اولویت می‌دهد؟

تحلیلگران معتقدند که برخلاف ادعا‌های علنی مقام‌های سعودی، مساله فلسطین اولویت اصلی ریاض برای عادی‌سازی روابط با اسراییل نیست. وال‌استریت‌ژورنال می‌نویسد: «توافق میان عربستان و اسراییل می‌تواند آخرین زبانه‌های شعله امید تشکیل یک حکومت مستقل فلسطینی را هم برای فلسطینیان خاموش کند. در طول دهه‌های گذشته سعودی‌ها تشکیل یک حکومت فلسطینی را پیش‌شرط به رسمیت شناختن اسراییل عنوان می‌کردند.

عربستان سعودی با فشار قابل‌توجهی از سوی میلیون‌ها عرب و مسلمان در سراسر جهان مواجه است تا همچنان قاطعانه پشت فلسطینی‌ها بایستد. اما مقام‌های اسراییلی می‌گویند که عربستان سعودی خواستار عقب‌نشینی قابل‌توجهی از سوی اسراییل درخصوص فلسطین در گفتگو‌ها نیست. دو هیات از اندیشکده‌های طرفدار اسراییل که در ماه‌های گذشته به ریاض سفر کرده‌اند می‌گویند که به باور آن‌ها برای سعودی‌ها مساله فلسطین اولویت اصلی نیست.»

جان هانا، پژوهشگر اندیشکده موسسه یهودی امنیت ملی امریکا و مشاور پیشین امنیت ملی دیک چنی، معاون پیشین رییس‌جمهور امریکا می‌گوید: «سعودی‌ها خیلی از سربازکنی در مورد فلسطین صحبت می‌کردند.»

داریل کیمبال، مدیر انجمن کنترل تسلیحات می‌نویسد: «پادشاهی عربستان سعودی بدون شرط باید اسراییل را به رسمیت بشناسد و اسراییل اگر می‌خواهد کشور‌های منطقه را تشویق کند تا به رسمیت شناخته شود، ضروری است که تعهدات قانونی و بین‌المللی‌اش را عملی کند، به اشغال فلسطین پایان دهد و به سمت راهکار دو دولتی حرکت کند.»

به نوشته وال‌استریت ژورنال مقام‌های دولت بایدن و برخی مقام‌های سعودی می‌گویند که اسراییل برای عادی‌سازی روابط باید کاری در مورد آرزوی فلسطینی‌ها برای استقلال انجام دهد. به اعتقاد افرادی که در گفتگو‌ها مشارکت دارند، توافق بین ریاض و تل‌آویو می‌تواند با موافقت اسراییل با برداشتن گام‌های ساده مانند آغاز گفتگو‌های صلح با فلسطینیان که نزدیک به یک دهه است متوقف شده، امکان‌پذیر شود.

خبرهای مرتبط