حسین موسویان طرح کرد؛ مهسا امینی، ناآرامی های پاییز و سرنوشت برجام

دیپلمات پیشین کشورمان در مقاله‌ای در مجله شورای سیاست خاورمیانه به بررسی آینده برجام و تاثیر آن بر ادامه عضویت ایران در سایر کنوانسیون‌های خلع سلاح پرداخت.

به گزارش ایسنا، سید حسین موسویان در این مقاله نوشت: بعد از مرگ مهسا امینی و ناآرامی‌هایی که در پاییز سال گذشته در ایران رخ داد، مذاکرات هسته‌ای قدرت‌های جهانی و ایران در مورد احیاء برجام ناکام مانده است. موضوع استفاده از پهپاد ایرانی توسط روسیه در جنگ اوکراین، نیز وضعیت را پیچیده‌تر کرده است. در این مدت آمریکا و اروپا به تحریم‌ها علیه ایران افزودند و ایران هم غنی سازی را تا مرز ۸۴% افزایش داد. در صورت عدم احیاء برجام، برای ایران محاسبه هزینه و منافع عضویت در معاهده عدم اشاعه هسته‌ای (ان پی تی) و در یک بررسی کلان‌تر ادامه عضویت در کلیه معاهدات خلع سلاح مطرح خواهد شد.

نکته اساسی این است که ایران به هر سه معاهده اصلی خلع سلاح‌های کشتار جمعی یعنی کنوانسیون‌های هسته‌ای، شیمیایی و بیولوژیک متعهد باقی مانده است اما به خاطر تحریم‌های اقتصادی نتوانسته از حقوق و منافع این کنوانسیون‌ها در زمینه تکنولوژی صلح آمیزهسته ای، شیمیایی و بیولوژیک استفاده کند. از طرف دیگر پس از چند دهه مصوبات سازمان ملل در مورد ایجاد خاورمیانه عاری از سلاح‌های کشتار جمعی هسته ای، شیمیایی و بیولوژیک هم به نتیجه نرسیده است.

وی در ادامه به سه هدف اصلی معاهده هسته ای (ان.پی.تی) اشاره کرد:

۱-عدم اشاعه سلاح های هسته ای،

۲-نابودی سلاح های هسته ای موجود و

۳-همکاری کشورها در انتقال تکنولوژی صلح آمیز هسته ای جهت تضمین بهره مندی کشورهای از آن.

این در حالی است که آمریکا و روسیه که اکثر سلاح‌های هسته ای جهان را دارند، نه تنها سلاح‌های هسته ای خود را نابود نکرده‌اند بلکه بودجه های کلان برای نوسازی و ارتقاء این سلاح‌ها اختصاص داده اند. چند سال پیش آمریکا ۱.۵ تریلیون دلار برای ارتقاء توان سلاح‌های هسته ای خود ظرف ۳۰ سال آینده اختصاص داد.

فرانسه، انگلیس و چین هم سلاح های هسته ای خود را حفظ کرده اند علاوه بر آن چهار کشور هند، اسرائیل، پاکستان و کره شمالی هم به جمع دارندگان سلاح های هسته ای پیوسته اند. ولادیمیر پوتین نیز در ماه فوریه خروج روسیه از "معاهده استارت" با آمریکا را اعلام کرد.

علاوه بر این‌ها، یک استاندارد دوگانه در رفتار قدرت‌های جهانی در برخورد با کشورهای دارنده سلاح‌های هسته ای دیده می‌شود. آمریکا و غرب تحریم‌های وسیعی علیه کره شمالی به خاطر داشتن سلاح هسته ای اعمال می‌کنند اما با کشورهای اسرائیل، هند و پاکستان که دارنده سلاح های هسته ای هستند، همکاری‌های استراتژیک برقرار کرده است.

در معاهده هسته ای یک معادله وجود دارد و آن‌هم "حقوق در مقابل تعهدات". اینکه کشورها از تکنولوژی صلح آمیز هسته ای بهره مند شوند و متقابلا متعهد باشند که سلاح هسته ای نخواهند ساخت. بعد از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹، ایران به تعهدات معاهده هسته ای پایبند بوده و از ساخت بمب هسته ای اجتناب کرده اما همواره از بهره مندی از تکنولوژی های صلح آمیز هسته ای محروم بوده و کشورهای عضو معاهده هسته ای به تعهدات خود در مورد همکاری برای انتقال تکنولوژی هسته ای عمل نکرده اند.

ایران علاوه بر تعهدات معاهده هسته ای( ان پی تی)، توافق برجام را امضاء و تعهدات بسیار بیشتری را در قالب برجام پذیرفت و آن را اجرا کرد. اما آمریکا از برجام خارج شد و گسترده‌ترین تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کرد.

ایران همچنین کنوانسیون سلاح های شیمیایی را امضاء و به تعهدات خود در قالب این کنوانسیون عمل کرد. در حالی‌که صدام حسین از سلاح های شیمیایی علیه ایران استفاده کرد و طبق گزارش سازمان سیا، آمریکا مواد و تکنولوژی سلاح‌های شیمیایی را در اختیار صدام گذاشت. گزارشات متعددی هم در مورد همکاری کشورهای اروپایی با صدام در زمینه سلاح های شیمیایی منتشر شد. حدود ۸۰ شرکت آلمانی در تجهیز صدام به سلاح‌های شیمیایی کمک کردند. در سال ۲۰۰۲ یک گزارش ۱۱۰۰ صفحه ای در مورد کمک‌های شرکت‌های آلمانی به صدام در ساخت سلاح های شیمیایی تقدیم سازمان ملل شد. در زمانی که من سفیر ایران در آلمان بودم، هلموت کهل طی نامه‌ای به آقای هاشمی رفسنجانی نوشت که بعد از تصویب کنوانسیون سلاح های شیمیایی توسط مجلس ایران؛ آلمان و اروپا در مورد تکنولوژی و تجهیزات صلح آمیز شیمیایی با ایران همکاری خواهد کرد. اما آلمان و اروپا به تعهدات‌شان در این مورد عمل نکردند.

در کنوانسیون‌های شیمیایی و بیولوژیک نیز همچون معاهده هسته‌ای، اعضا از "حقوق بهره مندی از تکنولوژی‌های صلح آمیز شیمیایی و بیولوژیک" در مقابل "تعهد به عدم ساخت سلاح های شیمیایی و بیولوژیک" برخوردارند. ایران به تعهدات خود درقالب این کنوانسیون‌ها عمل کرده اما از حقوق و منافع آن به خاطر تحریم‌ها محروم مانده است.

بعد از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ همواره دو طرز تفکر در ایران وجود داشته است. یک طرز تفکر موافق عضویت ایران در کنوانسیون‌های سه گانه خلع سلاح و طرز تفکر دیگر نیز مخالف بوده است. من در دوران مسئولیت خود به عنوان مسئول کمیته سیاست خارجی دبیرخانه شورای‌ عالی امنیت ملی از ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۵، با مخالفان عضویت ایران در کنوانسیون‌های خلع سلاح‌های هسته ای و شیمیایی و بیولوژیک گفت‌وگوهای زیادی داشتم. منطق اصلی مخالفان این است که آنها معتقدند که این کنوانسیون‌ها ابزاری است برای جاسوسی از توانمندی‌های نظامی و دفاعی ایران و لاغیر. آنها تاکید می‌کنند که طبق این کنوانسیون‌ها ایران اجازه بازرسی ها را می‌دهد اما از حقوق و منافع این کنوانسیون‌ها با تحریم‌های اقتصادی محروم می‌شود. اما بعد از عملیات سایبری علیه تاسیسات هسته ای و نظامی و ترور دانشمندان هسته ای و سرفت اسناد هسته ای ایران توسط اسرائیل و آمریکا؛ طرز تفکر مخالفت با عضویت ایران در کنوانسیون‌های شیمیایی ـ‌ هسته ای ـ بیولوژیک تقویت شده و سوء‌ظن ها در ایران در مورد استفاده ابزاری از این کنوانسیون‌ها برای تضعیف توان دفاعی و امنیتی ایران گسترش یافته است. حتی سوء‌ظن قوی به وجود آمده که بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی جاسوس بوده و اطلاعات هسته ای ایران را لو داده اند و موجب ترور دانشمندان هسته ای و عملیات تخریب در سایت‌های هسته ای و دفاعی ایران شده اند.

خروج ترامپ نیز عامل دیگری بر تقویت این طرز تفکر در ایران شده است. چون ایران برجام را پذیرفت و صادقانه و درست به آن عمل کرد اما آمریکا خارج شد و به توانمندی های هسته ای و دفاعی ایران ضربه زد و تحریم‌ها را گسترش داد.

بنابراین یک طرز تفکر قوی در بخش‌های سیاسی ـ نظامی ـ امنیتی ایران معتقد است که عضویت در این کنوانسیون‌ها یک "جاده یک طرفه" است که ایران را ملزم به اجرای تعهدات این کنوانسیون‌ها کرده اما از منافع و حقوق اش در قبال این کنوانسیون‌ها محروم کنند.

بنابراین من محتاطانه هشدار می‌دهم که ادامه این مسیر توسط قدرت‌های جهانی به ویژه غرب، می تواند نهایتا با عواقب سنگینی روبرو شود. لذا بهترین مسیر این است که:

اولا: برجام احیاء شود،

ثانیا: شش قدرت جهانی مذاکره کننده هسته‌ای، یک توافق کلان تر بر اساس چهارچوب ذیل با ایران نهایی کنند:

۱-ایران به عضویت و اجرای تعهدات کنوانسیون‌های هسته ای-شیمیایی ـ بیولوژیک پایبند خواهد ماند،

۲-قدرت‌های جهانی بهره مندی کامل ایران از تکنولوژی‌های صلح آمیز هسته ای ـ شیمیایی ـ بیولوژیک را تضمین خواهند کرد،

۳- از اصول برجام به عنوان مبنایی برای عاری‌سازی خاورمیانه از سلاح‌های کشتار جمعی استفاده خواهند کرد.

چنین روند به تحقق خاورمیانه عاری از سلاح‌های کشتار جمعی کمک خواهد کرد.