سرقت هنری در زادگاه "عیسی بهادری"؟!

تسنیم: مستند «راز عیسی» ساخته آبتین شمیلی در بخش فیلم‌های مستند شانزدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر جایزه بهترین مستند را دریافت کرد.

شمیلی کارگردان این فیلم درباره سوژه مستندش گفت: مستند «راز عیسی» پرتره‌ای از عیسی بهادری یکی از هنرمندان بزرگ هنرهای تجسمی و یکی از بزرگترین طراحان فرش ایران‌ است که تمرکز زیادی روی نقاشی و مهم‌تر از آن حوزه فرش داشته است. در کارنامه هنری او اتفاقات بسیار مهمی دیده می‌شود؛ برای مثال، او موسس دانشکده هنرهای زیبای اصفهان بوده و تا سال 1348 مدیریت آن را برعهده داشته است. همچنین، بهادری، استاد چهره‌های ماندگاری نظیر استاد فرشچیان، جزی‌زاده، پورصفا و ... بوده است.

    
وی ادامه داد: با این حال، موضوع مهم درباره این چهره ماندگار هنرهای تجسمی ایران که باعث شد برای ساخت مستند سراغش برویم این بود که او علیرغم تاثیرات فراوان هنری‌، خیلی کم شناخته می‌شود و نامش کمتر سر زبان‌ها می‌افتد.

او با اشاره به شیوه روایی این مستند گفت: دو نوه از عیسی بهادری به یادگار مانده است که هر دو در فرانسه زندگی می‌کنند، اما یکی از آنها براساس علاقه‌‌اش به پدربزرگ و کنجکاوی برای شناخت وی تصمیم می‌گیرد طی سفری از فرانسه به ایران بیاید تا ردپایی از آثار پدربزرگ پیدا کند. همین سفر تبدیل به اتفاق اصلی مستند «راز عیسی» شد. در حقیقت، داستان فیلم با سفر نوه او آغاز شده و همراه با وی، اثرگذاری هنری استاد بهادری را مرور می‌کنیم.

شمیلی درباره ارتباط عیسی بهادری با استاد فرشچیان توضیح داد و گفت:‌ پیش از ساخت مستند «راز عیسی» یک مستند پرتره درباره استاد فرشچیان ساخته بودم. در همان فیلم ایشان نزدیک به 10 دقیقه درباره استاد بهادری سخن می‌گفت و بارها تکرار کرد که «من شاگرد ایشان بودم و بخشی از سرمایه هنری‌ام را از وی آموختم.»

کارگردان «راز عیسی» درباره ناشناخته ماندن عیسی بهادری توضیح داد: بخش مهمی از فیلم ما در موزه‌های ایران دنبال می‌شود. برای مثال، تعدادی از آثار عیسی بهادری را در موزه هنرهای ملی پیدا می‌کنیم. همچنین سری به کاخ نیاوران و کاخ مرمر می‌زنیم که طراحی بخشی از دیوارهای آن توسط او انجام شده است. نکته قابل تأمل این است که علیرغم این حجم از فعالیت هنری، کمتر کسی او را می‌شناسد و حتی کمتر کسی می‌داد که طراح اتاق خاتم در کاخ مرمر، عیسی بهادری است!

شمیلی ضمن اشاره به آشنایی‌اش با نوه استاد بهادری گفت: پیش از اینکه با نوه آقای بهادری آشنا شوم، تحقیق و پژوهش خوبی درباره ایشان انجام داده بودم و در مسیر همین تحقیقات با نوه او ارتباط برقرار کردم؛ وقتی درباره ساخت این فیلم با او صحبت کردم، بسیار استقبال کرد و با ما همراه شد. او تعدادی عکس و سند از پدربزرگش داشت اما برای ساخت مستند بسیار محدود بود و سراغ تحقیقات میدانی و کتابخانه‌ای رفتیم. سراغ تعدادی از شاگردان استاد رفتیم که عمده‌شان 70-80 ساله بودند. حرف‌های آنان بسیار شنیدنی بود.

او از یک اتفاق عجیب در زادگاه این هنرمند پرده برداشت و گفت: در بخش دیگری از این مستند به زادگاه آقای بهادری می‌رویم. او اصالتاً اراکی است و در فیلم به روستای زادگاه ایشان سر می‌زنیم. در اینجا با یک اتفاق عجیب روبه‌رو می‌شویم و آنهم این است که عده‌ای از آثارش سوءاستفاده می‌کنند. تلاش آنها این است که با ساحت آثار جعلی منتسب به عیسی بهادری، یک زمینی را تصاحب کرده تا موزه‌ای برای وی احداث کنند. در پایان فیلم نیز به پاریس و محل دفن عیسی بهادری می‌رویم. او در قبرستانی دفن شده که مربوط به مشاهیر فرانسه است و بسیاری از چهره‌های نامدار فرهنگ و هنر این کشور در آنجا آرمیده‌اند.

وی درباره دلیل انتخاب نام «راز عیسی» برای این مستند گفت: فرش‌هایی که این هنرمند طراحی کرده با دیگر فرش‌های ماندگار هنر ایران تفاوت‌های قابل تأملی دارد و گویا رمز و رازی در طرح و نقش‌های آنها نهفته است. به نظر می‌رسد که نقش‌های نهفته در این فرش‌ها می‌خواهند رازهایی را برملا کنند و از هنر سرشار خالقشان دم بزنند. به همین دلیل نام فیلم را «راز عیسی» انتخاب کردم. 

کارگردان «راز عیسی» درباره حضور جشنواره‌ای این فیلم گفت: این مستند پیش از این نیز در جشنواره سینما حقیقت به نمایش درآمد اما مورد توجه داوران قرار نگرفت. وقتی با هیئت داوران صحبت می‌کردم متوجه شدم که پرداختن به چنین موضوعاتی برای خیلی از آنها اهمیت ندارد و بیشتر تمرکز آنها بر مستندهایی با سوژه‌های اجتماعی، سیاسی، زیست‌محیطی و ... است. به نظرم اکران این مستند در جشنواره تجسمی فجر با استقبال بسیار بهتری روبه‌رو شد.

وی در پایان گفت: متاسفانه کاخ نیاوران برای ساخت این مستند با ما همکاری نکرد و می‌گفت اگر قصد دارید از اینجا فیلم بگیرید باید ما هم در ساخت مستند سهیم باشیم. همین موضوع باعث شد تا یکی از تابلوهای مهم استاد بهادری که در این کاخ بود را از دست بدهیم. تنها تصویری که از این تابلو داشتم، یک عکس موبایلی کم‌کیفیت بود که با هوش مصنوعی آن را بازطراحی کردم و در مستند به نمایش درآمد. همچنین تلاش بسیاری کردیم که از بنیاد مستضعفان که صاحب موزه‌های زیادی است و میراث فرهنگی دعوت به همکاری کنیم اما همکاری زیادی با ما نداشتند.