جشن سده؛ ستایش و شکرگزاری اساطیری

در میان جشن‌های ایران باستان، جشن سده از لحاظ اهمیت، هم ردیف با جشن نوروز در دوره پیشا تاریخی است، گرچه ریشه‌های این جشن را مذهبی و آن را متعلق به زرتشتیان می‌دانند اما با توجه به پژوهش‌های گسترده تاریخ‌ شناسان، جشن سده جشنی ملی در ایران باستان به‌ شمار می آید.

اسطوره شناس و شاهنامه پژوه قزوینی گفت: جشن سده ستایش طبیعت و شکرگزاری در عبور از زمستان است که زمان برگزاری آن ۱۰ بهمن ماه، مصادف با گذشت ۱۰۰ روز از زمستان می باشد.

به گزارش ایرنا، جشن سده که با نام "جشن آتش" یا "جشن زمستان" نیز شناخته شده در برخی از نقاط کشور آن را با نام "سده سوزی" جشن می‌گیرند، مهمترین عنصر این جشن آتش است که در اساطیر باستانی ایران زمین نشانه قدرت و عظمت شناخته می شود.

برای شناساندن بیشتر این جشن اساطیری باستانی و رسالت آگاهی بخشی خود به مناسبت سالروز جشن سده با ندا خویینی، اسطوره شناس و شاهنامه پژوه گفت و گویی را ترتیب داده ایم که در ادامه آن را می خوانیم.

ایرنا. جشن سده چه مناسبتی است و چه منابعی برای آن در متون اساطیری ایران وجود دارد؟

جشن سده مصادف با ۱۰ بهمن ماه هر سال و ۵۰ روز مانده به بهار برگزار می شود که یکی از علت های برگزاری آن، داستان پیدایش آتش است، براساس متن شاهنامه، هوشنگ پیشدادی در حین عبور از کوهستان به همراه یارانش با مار سیاهی مواجه شده و با پرتاب سنگ به سمت مار جرقه ای ایجاد و برای اولین بار آتش به وجود می آید، لذا نیکان ما ایرانی ها هر سال جشنی را به این مناسبت برگزار می کردند.

ایرنا. با توجه به اینکه از اسطوره ها تعابیر و برداشت های مختلفی وجود دارد، تعبیر شما از این داستان اسطوره ای چیست؟

در مورد این داستان تعابیر زیادی وجود دارد اما معروف ترین آن بحث تمدن سازی با ورود آتش به زندگی انسان است، با کشف آتش، انسانی که تا آن زمان براساس متن شاهنامه و متون کهن، کوچ نشین بود یکجانشین می شود، با کشف آتش و به دنبال آن ذوب آهن، ابزارهای آهنین ساخته شده و بعد از ساخت ابزار آهنین، شهرسازی و یک جانشینی ایجاد می شود.

با یک جانشینی و شهر سازی تولید ابزارآلات بیشتر شده و برای رفع نیاز شهرنشینان قانون گذاری برای برقراری عدالت به وجود می آید، زیرا نظم و داد ارتباط تنگاتنگی با هم دارند، قانون گذاری برای زندگی شهرنشینی در دل کشف آتش و پیدایش تمدن است.

ایرنا. آیا رابطه آتش و تمدن سازی در اسطوره های ایرانی باعث حوادث دیگری نیز شده است؟

بله، اختلاف بزرگ تورانیان با ایرانیان بر سر کوچ نشینی با یکجا نشینی بوده است، تورانیان کوچ نشین و ایرانیان بعد از پیدایش آتش یکجانشین شدند و در دل تاریخ و اسطوره ها علت خیلی از حوادث و جنگ ها همین مساله بوده است.

ایرنا. علت های معتبر دیگری برای برگزای جشن سده در اساطیر ایران وجود دارد.

بله، به عنوان مثال یکی از علت های مشهور آن زمستان بزرگ در ایران باستان بوده که شروع آن از اول آبان ماه و رسیدن آن ۱۰ بهمن، یعنی ۱۰۰ روز بود، در اساطیر ایران باستانی، ایزدی به نام "رپیتوین" یا "گاه نیمروز" وجود دارد؛ زمانی که خورشید در در اوج گرمای خود قرار می گیرد این ایزد تابش خورشید را کامل می کند.

در آغاز زمستان، ایزد به زمین فرو رفته و آب ها و ریشه گیاهان را گرم نگاه داشته تا سرمای سخت زمستان عبور کند، در جشن سده با روشن کردن آتش بزرگ به این ایزد کمک می شود تا طبیعت باقی مانده سرمای زمستان را تحمل تا بهار فرا برسد.

جشن سده؛ ستایش و شکرگزاری اساطیری

ایرنا. می توان بین پیدایش آتش در اساطیر ایران باستان و یونان مشابهتی یافت.

در اساطیر یونان باستان، پرومته (خدای آتش) آتش را از زئوس دزدیده، به انسان می دهد و از سوی زئوس به شدت مجازات می شود، در اساطیر یونان این اتفاقات شکل تراژدی به خود گرفته و بعد از این کار پرومته توسط زئوس در کوه اسیر شده و به صورت وحشتناکی جگرش به وسیله کرکسی به طور روزانه و رویدن دوباره جگر و تکرار خورده شدن جگر، مجازات می شود.

اما در بین اسطوره های ایران باستان، انسان و ایزدان اساطیری هیچگاه با هم نمی جنگند، بلکه با کمک یکدیگر به جنگ تاریکی می روند، البته در بحث انتقال آتش بین اساطیر ایرانی و یونانی با یکدیگر شباهت هایی وجود دارد، در اساطیر یونانی نیز آتش به آگاهی تعبیر شده و آگاهی یکی از عوامل ایجاد تمدن است.

ایرنا. جشن سده در دیگر کشورهای پارسی زبان نیز برگزار می شود؟

در ایران، این جشن در شهرهایی چون یزد و کرمان و برخی دیگر از شهرها همه ساله برگزار می شود، اگر چه در چند سال اخیر کمی کم رنگ شده، آریاییان مدام با سرما در حال نبرد بودند و در اساطیر دیوی به نام "ملکوش" یا همان دیو سرما وجود دارد و انسان ها و ایزدان باید به مقابله به آن برخاسته تا جهان را از نابودی نجات دهند.

در ایران بزرگ فرهنگی، مراسم های فرهنگی اساطیری بسیاری همانند نوروز و سده و در بین کشورهای ایران، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و ارمنستان با رنگ و بوی فرهنگی زیاد وجود دارد، تاجیکستان نخستین کشوری بود که از جشن‌های سده و مهرگان به‌ طور رسمی تجلیل کرد و مقامات تاجیک نخستین جشن سده دولتی را برگزار کردند.

پرونده جشن سده روز چهارشنبه ۱۵ آذرماه ۱۴۰۲ در پرونده‌ای مشترک به نام ایران و تاجیکستان در هجدهمین جلسه کمیته بین دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس که در شهر کاسان، جمهوری بوتسوانا برگزار شد، بررسی و با تصویب اعضای کمیته به‌ عنوان بیست‌ و چهارمین عنصر میراث‌ فرهنگی ناملموس ایران و در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.

کلام پایانی.

ایران زمین سرزمینی با اقوام، قومیت ها، زبان ها و ادیان مختلف است که هزاران سال این مردمان نیک سرشت در کنار هم بدون کوچکترین مناقشه ای در آن زیسته اند، اعیاد و جشن های اساطیری ایرانی یکی از عوامل ایجاد ریشه های مشترک ایرانیان بوده و خواهد بود.

توجه و شناساندن این جشن ها، به خصوص برای نسل جوان امروز می تواند به هویت بخشی این نسل رنگ و بوی عمیق تری ببخشد، باید توجه داشت که این جشن ها صرفا مراسمی مذهبی نیستند، برای جوان ایرانی برازنده نیست که با کریسمس، هالووین و ولنتاین آشنا و حتی به لطف فضای مجازی جشن مردگان مکزیک را دنبال کند، اما جشن های ملی و اساطیری خود را نشناسند.

خبرهای مرتبط