مهمترین آیین های ۱۳ سیزده بدر چیست؟ + تاریخچه و فلسفه

ایلنا؛ سیزده بدر روزی است که ایرانیان با طبیعت آشتی می‌کنند، آرزوهایشان را گره می‌زنند، شادی می‌کنند و لحظات خوشی را در کنار خانواده و دوستان می‌گذرانند. این روز علاوه بر جنبه تفریحی، ریشه در سنت‌ها و باور‌های کهن ایرانیان دارد و نشان‌دهنده احترام به طبیعت است.

سیزده بدر یا روز طبیعت یکی از کهن‌ترین سنت‌های ایرانی است که هر سال در روز ۱۳ فروردین برگزار می‌شود. در این روز، مردم ایران به دل طبیعت می‌روند تا با نشاط و شادی، سال جدید را آغاز کنند. این جشن از زمان‌های بسیار دور در فرهنگ ایرانیان جایگاه ویژه‌ای داشته است.

تاریخچه سیزده بدر

سیزده بدر از گذشته دور تاکنون جزء آیین و رسومات مهم ایرانیان بوده و درباره تشخیص زمان دقیق به وجود آمدن این رسم ابهاماتی وجود دارد که در ادامه به این مورد به صورت کامل پرداخته‌ایم.

سیزده بدر در ایران باستان: سیزدهمین روز هر ماه، در سال نمای زرتشتی به روز تیر ایزد شناخته می‌شود. تیر یا تیشتر، ایزد باران و همچنین نگهبان ستوران است و به خواست باران می‌بارد. ایرانیان باستان هنگام خشک‌سالی و در روز سیزده هر ماه آیین ویژه‌ای برگزار می‌کردند و برای پیروزی تیر ایزد بر دیو خشک‌سالی به طبیعت می‌رفتند و دعای مخصوص بارش باران یا همان تیریشت می‌خواندند.

سیزده بدر در دوره ساسانیان: در کتب و منابع مختلف این‌طور آمده است که در دوره ساسانیان، آیین برگزاری سیزده بدر از تاریخ ۱۳ فروردین ماه در دربار پادشاهی شروع می‌شده است و این جشن در تاریخ ۱۸ فروردین ماه به اتمام می‌رسیده است. این آیین به صورت گردش و تفریح در باغ و بوستان به همراه خواندن آواز و سرود بوده است.

در دوران ساسانیان زمانی که هنوز در بیرون از خانه سبزه‌ای رشد نکرده بود، مردم انواع سبزی‌ها را می‌کاشتند و معتقد بودند سبزه زودتر سبز می‌کنیم تا سبزی بیاید. کاشتن انواع سبزی‌ها به این خاطر بود که هر کدام‌شان بهتر رشد کرد، در آن سال در زمین همان گیاه را بکارند. در «آثارالباقیه» ذکر شده است که سیاوش یا خدای نباتی وقتی که می‌میرد سبزه سبز می‌شود و رویاندن دوباره سبزه برای آن بوده است که سیاوش دوباره زنده شود و وقتی دوباره زنده شد، سبزه توی آب می‌انداختند که مظهر مادر یا همسر ایزد نباتی بود که باعث مرگ او شده بود.

سیزده بدر دوران قاجار: در دوره قاجار مردم در روز ۱۳ فروردین ماه در مکان‌های عمومی به شادی می‌پرداختند و حتی بانوان می‌توانستند بدون روی بند در خیابان حضور پیدا کنند.

یکی دیگر از منابع تاریخی، این‌گونه گفته است که در روز سیزده فروردین ماه خانواده‌ها با سماور و بقچه‌های خوراکی خود به بیرون از شهر می‌رفتند. از معمول‌ترین خوراکی‌هایی که در این روز مردم می‌خوردند، می‌توان به کاهو با سکنجبین اشاره کرد. خانواده‌هایی که وضع مالی بهتری داشتند در کنار غذای اصلی، آش رشته نیز درست می‌کردند.

آداب و رسوم سیزده بدر

۱. رفتن به طبیعت و سبزه‌گردانی

یکی از اصلی‌ترین آیین‌های سیزده بدر، رفتن به طبیعت و گذراندن روز در دامن سبز کوهستان، جنگل، باغ و کنار رودخانه‌ها است. ایرانیان معتقدند که ۱۳ فروردین باید در طبیعت سپری شود تا شادابی و انرژی مثبت به زندگی بازگردد.

۲. سبزه گره زدن

یکی از مشهورترین رسوم سیزده بدر، گره زدن سبزه توسط دختران و پسران جوان است. آنها هنگام گره زدن سبزه این جمله را زمزمه می‌کنند: «سیزده بدر، سال دگر، خانه شوهر!» این رسم بر این باور استوار است که گره زدن سبزه باعث باز شدن بخت، خوشبختی و تحقق آرزو‌ها می‌شود.

۳. گره زدن سبزه

دختران و پسران جوان که آرزوی ازدواج و خوشبختی دارند، سبزه را گره می‌زنند و هنگام گره زدن، نیت می‌کنند. این رسم برگرفته از باور‌های ایرانیان باستان است که گره زدن سبزه، پیوند با طبیعت و خوش‌شانسی را به همراه دارد. در برخی مناطق ایران، مردم پس از گره زدن سبزه، آن را در آب جاری می‌اندازند تا آرزوهایشان به جریان بیفتد.

۴. پخت غذا‌های محلی و دورهمی خانوادگی

کباب درست کردن در طبیعت یکی از اصلی‌ترین بخش‌های سیزده بدر است. غذا‌های محلی مثل آش رشته، دمی باقلا، نرگسی، و دیزی سنتی در برخی مناطق تهیه می‌شود. خانواده‌ها و دوستان در کنار هم جمع می‌شوند، بازی می‌کنند، می‌خندند و شادی می‌کنند.

۵. بازی‌های سنتی و تفریحات دسته‌جمعی

در برخی مناطق ایران، کودکان و نوجوانان تاب‌هایی از شاخه درختان می‌بندند و تاب‌بازی می‌کنند. در برخی استان‌ها نیز مسابقات کشتی محلی و بازی‌های گروهی برگزار می‌شود. همچنین بازی‌های سنتی مثل طناب‌کشی، لی‌لی، وسطی، الک‌دولک و پرتاب سنگ از سرگرمی‌های رایج سیزده بدر هستند.

۶. دور ریختن نحسی و بدرقه سبزه‌ها

در باور ایرانیان قدیم، روز سیزده بدر باید با شادی و بیرون کردن انرژی‌های منفی سپری شود. برخی خانواده‌ها سبزه هفت‌سین را به آب روان می‌اندازند تا نحسی از خانه و زندگی‌شان دور شود. این آیین نماد بدرقه کردن بدی‌ها و استقبال از روز‌های خوش آینده است.

۷. دعای باران و احترام به طبیعت

در برخی مناطق، مردم در روز سیزده بدر برای بارش باران دعا می‌کنند تا زمین‌هایشان حاصلخیز شود. احترام به طبیعت و دور نریختن زباله از آموزه‌های اصلی این روز است.

۸. جشن‌های محلی و موسیقی سنتی

در بعضی شهر‌ها مثل کردستان، لرستان، خراسان و ترکمن‌صحرا، مردم با لباس‌های محلی به رقص و پایکوبی می‌پردازند. اجرای موسیقی محلی و نواختن ساز‌هایی مثل دف، دایره، نی و دوتار یکی از بخش‌های شاد سیزده بدر است.