فیلم جنجالی "پیر پسر" بالاخره اکران شد

به گزارش قدس، «پیر پسر» بالاخره امروز و پس از فراز و نشیب‌های بسیار به سالن‌های سینما رسید. فیلمی اصیل، ارزشمند و در کلاس جهانی که سال‌هاست جای خالی‌اش در سینمای ما احساس می‌شد و حالا با دوندگی‌ و پشتکار فراوان سازندگان خود، راهش را به اکران باز کرده تا پیشرو جریان تازه‌ای در سینمای ایران باشد.

اکتای براهنی فیلمسازی از نسل دهه پنجاهی‌هاست، علاقمندان سینما او را با «پل خواب» به یاد دارند، فیلمی که داستانش برگرفته از رمان «جنایت و مکافات» داستایوفسکی است و ردپای علائق براهنی به اقتباس، ادبیات روسیه و سینمای متفکر را از همانجا می‌توان پیدا کرد. دقیقاً ۱۰ سال پیش براهنی با همین فیلم به عنوان نخستین تجربه خود در بخش نگاه نو سی‌وچهارمین جشنواره فیلم فجر حضور پیدا کرد. او پیش از «پل خواب» دستی هم در سینمای مستند و فیلم کوتاه داشت و مستند «خطاب به پروانه‌ها» و دو فیلم کوتاه «کاناپه» و «تولد داماد» را ساخته بود؛ اما نکته جالب درباره براهنی گزیده‌کاری اوست. پس از «پل خواب» که در سال ۹۶ (دو سال پس از ساخت) اکران شد، براهنی تا سال‌ها پشت دوربین قرار نگرفت و تا پیش از ساخت دومین فیلمش، تنها نگارش فیلمنامه دو فیلم سینمایی «لتیان» و «عنکبوت» را برعهده گرفت.

او تقریباً شش سال پس از اولین تجربه خود سراغ ساخت یک پروژه عظیم سینمایی یعنی «پیر پسر» رفت، شاید در نگاه اول وقتی واژه عظیم به گوشمان بخورد ذهنمان سمت پروداکشن‌های بزرگ و پرزرق و برق برود اما اینجا مشخصاً از واژه عظیم منظورمان یک اثر سینمایی همه چیز تمام با فیلمنامه‌ای کم‌نظیر در سایه بازی‌های درخشان و سایر ملزومات تکمیل‌کننده یک فیلم است.

مسیری که از ساخت تا اکران طی شد

«پیر پسر» بهمن‌ماه ۹۸ پروانه ساخت گرفت و زمانی که گروه آماده به کار ‌می‌شدند شیوع کووید همه چیز را متوقف کرد تا این که مجدداً با کلید خوردن پروژه در سال ۱۴۰۰، فیلم جلوی دوربین رفت و نیمه دوم همان سال فیلمبرداری‌اش به پایان رسید.

پس از ساخت این فیلم براهنی بارها برای اخذ پروانه نمایش تلاش کرد اما به در بسته خورد، طی این مدت «پیر پسر» اولین نمایش خود را در سال ۱۴۰۲ در جشنواره روتردام تجربه کرد و پس از آن در چندین جشنواره خارجی از جمله جشنواره ترانسیلوانیا، جشنواره گالوی و ... حضور داشت و مورد استقبال منتقدان قرار گرفت.

آنگونه که براهنی می‌گوید آنها ۱۰ ماه برای اخذ پروانه نمایش تلاش کردند اما پرونده فیلم باز نمی‌شد و کسی جواب درستی به آنها نمی‌داد. از طرفی دیگر راضی کردن سینماداران برای پخش فیلمی که سه ساعت و ده دقیقه زمان داشت کار مشکلی بود. این در حالی است که زمان اصلی فیلم ۴ ساعت بوده و سازندگانش در نهایت به این نسخه ۱۹۰ دقیقه‌ای رسیدند با این حال باز هم برای اکران آن مشکلاتی در میان بود. در ادامه پیشنهادهای مختلفی روی میز آمد از جمله اینکه فیلم را به سریال تبدیل و در شبکه نمایش خانگی پخش کنند اما براهنی مقاومت کرد و همچنان دنبال دریافت مجوز اکران بود. تا اینکه در آستانه برپایی چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر از صاحبان آثاری که در سال‌های قبل از جشنواره جا مانده بودند یا مشکلی داشتند خواسته شد که فیلم‌هایشان در این دوره حضور پیدا کنند. براهنی این فرصت را مغتنم شمرد و احساس کرد دعوتی در کار است و حداقل برای اینکه پرونده این فیلم و بحث اکران آن باز شود «پیر پسر» را راهی جشنواره فجر کرد، گرچه این فیلم هفت رأی هیئت انتخاب را به دست آورد اما اجازه حضور در بخش مسابقه را پیدا نکرد و در لیست بخش ویژه فیلم‌های خارج از مسابقه قرار گرفت و در یکی از شب‌های پایانی جشنواره در تک‌سانس برای اهالی رسانه و منتقدان به نمایش درآمد.

اما این تازه آغاز ماجرا بود؛ نمایش فیلم مثل بمب ترکید و آن را در مسیر تازه‌ای قرار داد. اکران «پیر پسر» در شب سرد زمستانی که به دلیل زمان طولانی‌اش به نیمه‌های شب رسیده بود، خواب از چشم مخاطبانش ربوده بود و همه با هیجان از تجربه شگف‌انگیزی که سال‌ها روی پرده سینما گم کرده بودند و «پیر پسر» دوباره به آنها بخشیده بود، حرف می‎زدند. استقبال کم‌سابقه از این فیلم و انتشار نظرات مثبت از طیف‌ها و جریان‎های مختلف فکری، فشار برای اکران هرچه سریع‌تر آن را بر وزارت ارشاد و شورای صنفی نمایش کلید زد تا اینکه اوایل سال جاری خبر اکران فیلم منتشر و مجوز اکرانش صادر شد.

تراژدی خونین اهریمن و «پیر پسر»

قصد نداریم در این نوشتار داستان فیلم را لو بدهیم، گرچه احتمالاً از نقدها و نظراتی که زمان اکران این فیلم در جشنواره منتشر شده کم و بیش داستان را می‌دانید اما به قول معروف شنیدن کی بود مانند دیدن؟!

داستان فیلم ماجرای زندگی پدری به نام غلام باستانی است که همراه دو پسرش علی و رضا در خانه‌ای قدیمی و بزرگ زندگی می‌کنند. پسرها که هردو در سنین میان‌سالگی هستند و می‌خواهند برای خودشان زندگی مستقلی دست و پا کنند با پدرشان درگیر فروش خانه می‌شوند، پدر که مردی عیاش، دائم‌الخمر و هوسباز است راضی به فروش خانه و دادن سهم فرزندانش نمی‌شود تا اینکه یک روز با آمدن زنی جوان و اجاره دادن خانه طبقه بالا به او همه چیز عوض می‌شود. «پیر پسر» را در یک نگاه می‌توان تراژدی خونینی آغشته به خیانت و انتقام، عشق و هوس دانست که در قامت پدرسالاری اهریمنی نمایان می‌شود که زندگی را برای فرزندانش تبدیل به دشت سوخته‌ای می‌کند.

تسلط بر ادبیات روسیه و خلق اقتباسی جذاب

علاقه براهنی به داستایوفسکی و ادبیات روسیه یک فیلم متفاوت خلق کرده است، فیلم برگرفته از مجموعه‌ای داستان‌های روسی است، از «برادران کارامازوف» و «جنایت و مکافات» گرفته تا گریزی که به آثار شکسپیر می‌زند. براهنی به واسطه تسلط بر ادبیات روسیه دست به اقتباس متفاوتی از رمان‌های این نویسنده بزرگ روس زده است؛ آنطور که خودش می‌گوید او به جای اقتباس مو به مو از آثار این نویسنده شهیر روسی، سعی کرده راهی که داستایوفسکی برای نوشتن چنین داستانی برای خودش به کار برده را لحاظ کند. به عبارتی براهنی با خلق جهان داستانی بومی و ایرانیزه کردن درام و عناصر داستانی دست به ساخت یک ترکیب متفاوت، قبراق و جذاب زده است.

وقتی از دلایل موفقیت «پیر پسر» حرف می‌زنیم نمی‌توان آن را محدود به یکی دو مولفه خاص کرد. همه عناصر و اجزای ساختمان فیلم، خود را به رخ تماشاگر می‌کشد و نمی‌گذارد آن را نادیده بگیرد.

در واقع ویژگی متفاوت «پیر پسر» که آن را تبدیل به اثری خاص و کم‌نظیر کرده آن است که اجازه نمی‌دهد موسیقی‌اش را نشنوید، صحنه، نوع چیدمان، وسایل خانه از مبل‌های چرک و تابلوهای عظیم و قدیمی روی دیوار گرفته تا نورپردازی را نادیده بگیرید و به قدری جزئیات را با هوشمندی در کادر قرار می‌دهد و با نور و سایه بازی می‌کند و قاب‌های سینمایی می‌بندد که مخاطب را وارد جهان داستان می‌کند. از سویی دیگر بازی‌ها میخکوبتان می‌کند، شخصیت‌پردازی‌هایی که درست شکل گرفته و داستان کشش خودش را با قدرت تمام حفظ می‌کند و همه چیز نه تنها به اندازه است که حتی با دست و دل بازی کارگردان به یک نسخه اعلای سینمایی تبدیل می‌شود.

به عبارتی، فیلم در مدت زمان سه ساعت و ده دقیقه‌ای خود، بی‌اغراق لحظه‌ای از نفس نمی‌افتد و به مدد چیدمانی ظریف و هنرمندانه در سبک فیلمبرداری ادیب سبحانی، شیوه تدوین رضا شهبازی، نوع موسیقی حسام ناصری و جذابیت‌های بصری در طراحی صحنه، فضاسازی و نورپردازی یک رمان تصویری چشمگیر را پیش روی مخاطب می‌گشاید که حتی برای یک لحظه نمی‌توان از تماشای آن غافل شد. رسیدن به چنین عمق مفهومی و غنای تصویری نتیجه تاثیر و رخنه ادبیات کلاسیک در خلق یک سینمای ادبی باشکوه و اصیل است.

«پیر پسر» و بازیگرانش

«پیر پسر» مدیون یک چیز یا یک نفر نیست؛ «پیر پسر» مدیون تک تک عوامل و سازندگانش و در رأس آنها اکتای براهنی و حسن پورشیرازی است. حسن پورشیرازی از بازیگران مهم اما کمتر قدردیده سینمای ایران است، بارها و بارها خوش درخشیده و نقش‌های ماندگار آفریده اما اغلب اوقات در گوشه ایستاده و از حاشیه گریزان است. او در «پیر پسر» کاری کرده کارستان و همه توان بازیگریش را یک جا در روح و تن غلام باستانی ریخته است، نقش‌آفرینی او در این فیلم نه تنها در سینمای ملی، که شایسته بررسی در کلاس جهانی و در رده برترین بازیگران سینمای جهان است. این فیلم دو بازی بسیار متفاوت از حامد بهداد و لیلا حاتمی را هم در خود دارد که کمتر این دو بازیگر را چنین حساب شده و دقیق در نقشی دیده‌اید و بهترین خودشان را در این فیلم آورده‌اند؛ محمد ولی زادگان نیز در جمع این بازیگران مطرح و کارکشته به خوبی از پس نقشش برآمده و مجموع نقش‌آفرینان «پیر پسر» یکی از بهترین ترکیب‌های بازیگری را در خود جای داده است.

فیلمی در شأن مخاطب و سینما

«پیر پسر» از امروز در سینماهای کشور اکران شده و یک فرصت مغتنم برای تماشای اثری شایسته تماشا را برای عموم مخاطبان فراهم کرده است، فیلمی که قطعاً تاثیرش را تا سال‌ها بر فیلم‌های دیگر خواهد گذاشت و جریان سینمای اجتماعی را به سمت و سوی تازه‌ای هدایت خواهد کرد. «پیر پسر» در خیل فیلم‌هایی که این سال‌ها سینما را در انحصار خود گرفته‌اند همچون گوهر گرانبهایی است که وامدار اندیشه و ادبیات است و به معنای حقیقی در شأن مخاطب و سینماست.