آسیب شناسی پژوهش در علوم سیاسی و روابط بین الملل

پژوهش در عرصه ی علوم سیاسی و روابط بین الملل با نارسایی هایی دست به گریبان است که برخی مدرسان و پژوهشگران این رشته ها را به چاره جویی و رفع مشکلات پیش روی پژوهش واداشته است.

از جمله مسایلی که امروز به یکی از دغدغه های جامعه ی علمی و دانشگاهی کشور تبدیل شده، آسیب ها و مانع های پرشمار در مسیر پژوهش است. در شرایط کنونی که کمی گرایی در ساختار آموزشی آسیب بسیاری به جامعه ی علمی کشور طی سال های گذشته وارد آورده و مدرک گرایی در قامت معضلی بزرگ خودنمایی می کند، چالش های حوزه ی پژوهش نیز از اهمیت ویژه یی برخوردار است.

چالش های پیش روی پژوهش، بیشتر حوزه های علم و فناوری و رشته های دانشگاهی کشور را زیر تاثیر خود قرار داده است. از رشته هایی که در سال های اخیر به شدت از ضعف پژوهش آسیب دیده می توان به علوم سیاسی و روابط بین الملل اشاره کرد که یکی از راکدترین دوران علمی خود را سپری می کند.

اهمیت این رشته ها در مدیریت رویکردهای داخلی و خارجی کشور موجب شده ارایه ی راهکار برای عبور از وضعیت نامطلوب این رشته ها اهمیتی فراوان یابد. در این پیوند، چهار تن از استادان مطرح علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه های تهران به همت «انجمن علوم سیاسی ایران» روز چهارشنبه (سیزدهم اسفندماه) در نشستی به بررسی مشکلات پیش روی پژوهش در علوم سیاسی و روابط بین الملل و راه حل های عبور از این مشکلات پرداختند.

«حمیرا مشیرزاده» عضو هیات علمی دانشگاه تهران، «مجتبی مقصودی» عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز به همراه «حمید رضا رحمانی زاده دهکردی» و «شجاع احمدوند» اعضای هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی چهار استادی بودند که در نشست انجمن علوم سیاسی ایران به بحث و گفت و گو در مورد چالش های عرصه ی پژوهش علوم سیاسی و رواط بین الملل پرداختند.

*** مشیرزاده: شایسته سالاری در ساختار آموزشی و تربیت اخلاقی و علمی استاد و دانشجو؛ بایسته هایی برای برون رفت از وضعیت موجود

در این نشست، مشیرزاده ابتدا به اهداف پژوهش در علوم سیاسی و روابط بین الملل اشاره کرد و گفت: وقتی درباره ی پژوهش در روابط بین الملل صبحت می شود 2 مساله ی کلی مورد توجه قرار می گیرد؛ یکی مساله ی تولید علم و دیگری کمک به فهم بهتر جهان در جهت سیاست گذاری، برنامه ریزی و تصمیم گیری بهتر. به گفته ی وی، یک پژوهش نمی تواند بدون اهدافی ویژه به پیش رود. تایید داده های گوناگون، تاکید بر نتایج پژوهش های پیشین، حل مسایل موجود، وارسی یا تایید گزاره های نظری (پژوهش های نظری پایه) و شکل دادن به یک نظریه ی جدید از جمله این اهداف به شمار می رود.

مشیرزاده در تعریف پژوهش اظهار کرد: هرنوع بررسی و جستجوی نظام یافته را می توان پژوهش نامید. پژوهش باید سوال خاصی داشته باشد، به نتایج جدیدی دست یابد، دارای فرضیه باشد، تفاسیر جدید از داده ها ارایه دهد، سوال های جدیدی برای پژوهش های بعدی مطرح کند یا اینکه یک کار خلاقانه برای افزایش دانش بشری باشد.

وی پس از ارایه ی تعریف از پژوهش و برشمردن اهداف آن به آسیب شناسی پژوهش در علوم سیاسی و روابط بین الملل و راهکارهای رفع این آسیب ها پرداخت.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران تاکید کرد: پژوهش در علوم سیاسی و روابط بین الملل از چند آسیب عمده رنج می برد که عبارت است از ضعف در تدریس روش شناسی، ضعف در عملکرد دانشجویان و محققان این رشته و کاستی در ارزیابی و داوری کارهای پژوهشی.

به باور مشیرزاده، کاستی های یاد شده خود به دلیل هایی زیربنایی بازمی گردد که نبود پشتیبانی های نهادی و مالی، نبود قواعد مشخص در عرصه ی پژوهش، ضعف در فرهنگ عمومی و رعایت نشدن اخلاق علمی در زمره ی این علت ها قرار دارد.

مدرس روابط بین الملل دانشگاه تهران راهکارهای برون رفت از وضعیت موجود را چنین برشمرد: فرستادن برخی از استادان نخبه ی جوان و مستعد به خارج از کشور با هدف آموزش روش تدریس، استفاده از دانشجویان دوره ی کارشناسی ارشد و دکتری به عنوان همیار استاد در اداره ی کلاس های دوره های آموزشی پایینتر برای کمک به استاد، جلوگیری از کمی گرایی در جذب دانشجو به ویژه در دوره های تحصیلات تکمیلی، تغییر شیوه و آزمون ورودی دوره ی دکتری از حالت کنونی، شایسته سالاری در استخدام اعضای هیات علمی دانشگاه ها، نبود فشار برای شتاب بخشی به فرایند فارغ التحصیلی دانشجویان تحصیلات تکمیلی، تربیت اخلاقی دانشجو و استاد در سطح جامعه ی علمی و تغییر آیین نامه های ترفیع هیات های علمی و حرکت از کمی گرایی به کیفی گرایی در این زمینه.

*** مقصودی: پژوهش از آسیب های درونی و بیرونی رنج می برد

از نگاه مقصودی، پژوهش در رشته های علوم سیاسی و روابط بین الملل را می توان در 2 دسته ی کلی پایان نامه های دانشجویی و نیز تالیف کتاب، انجام طرح های های مطالعاتی، مقاله های پژوهشی و بررسی و نقد کتاب تقسیم بندی کرد.

وی آسیب های پژوهش را نیز در 2 دسته ی کلی تقسیم بندی کرد و آن را ناظر بر آسیب های درونی و بیرونی دانست. به نظر این مدرس دانشگاه، آسیب های درونی در محتوای روشی و شکلی و آسیب های بیرونی در قالب های ساختاری و نهادی نمود می یابد.

به گفته ی مقصودی، در آسیب ها درونی باید به پنج نکته توجه کرد. نکته ی نخست، گم شدن فلسفه ی پژوهش است؛ یعنی این که ما نمی دانیم در پژوهش به دنبال چه چیزی هستیم و چه پرسشی را قرار است پاسخگو باشیم. در واقع پژوهش برای رفع تکلیف و کسب نمره را می توان در زمره ی آسیب های درونی به شمار آورد. نکته دوم اینکه، انگیزه های متعالی، علمی و کاربردی در پژوهش در حاشیه قرار گرفته و بیشتر انگیزه ها معطوف به مسایلی چون تقویت کارنامه ی پژوهشی برای ارتقای شغلی شده است. نکته ی سوم، نبود نوآوری، ایده پردازی و تولید دانش در پژوهش ها است. حاکمیت شکل گرایی بر پژوهش ها و در حاشیه قرار گرفتن محتوا و افزون بر آن، انتظارهای فزاینده از پژوهش در ازای رویکرد تقلیل گرایانه، دیگر آسیب های درونی پژوهش به شمار می رود.

به بیان این مدرس دانشگاه، نظام آموزشی در ایران به حال خود رها شده است. در حال حاضر نزدیک به 30 هزار دانشجو در مقاطع تحصیلی مختلف در رشته ی علوم سیاسی تحصیل خود می کنند. این در حالی است که هیچ سرمایه گذاری در حوزه ی پایان نامه های این تعداد دانشجویان وجود ندارد و هیچ استفاده یی از آن نمی شود. به همین دلیل، دانشجو و استاد نیز انگیزه یی برای بهبود وضعیت پژوهش در حوزه ی علوم سیاسی و روابط بین الملل ندارند. به همین دلیل، پژوهش ها بیشتر توصیفی-تاریخی است و ما پژوهش های موضوعی و استقرایی اندکی داریم.

مقصودی در بررسی آسیب های بیرونی گفت: هیچ برنامه و تعریفی از سوی نهادها و دستگاه های مربوطه برای بهره برداری از پژوهش ها و پایان نامه های دانشجویان در رشته های علوم سیاسی و روابط بین الملل وجود ندارد. در عوض، ما شاهد وجود موسسه های تهیه ی مقاله و پایان نامه، کمی گرایی مفرط در جذب دانشجو و رویکرد نمایشی به پژوهش هستیم.

وی در پایان بر توجه بر 2 نکته در عرصه ی پژوهش تاکید کرد؛ نخست باید انتظارها را از دانشجوی روابط بین الملل اندکی کم کرد و اجازه داد وی به آرامی دست به قلم ببرد و شروع به نوشتن مقاله کند و دوم اینکه به وضعیت مطالعه توجه داشت زیرا تا زمانی که جامعه کتابخوان نباشد، پژوهش قابل توجهی نیز صورت نخواهد گرفت.

*** رحمانی زاده دهکردی: پژوهش خوب یا بر دانش موجود می افزاید یا دریچه یی نو رو به دانش می گشاید

رحمانی زاده دهکردی سومین چهره ی علمی بود که در نشست بررسی مشکلات پیش روی پژوهش در علوم سیاسی و روابط بین الملل به ارایه ی دیدگاه های خود پرداخت.

وی ابتدا گذری کوتاه بر ویژگی های یک پژوهش خوب داشت و سپس به آسیب شناسی پژوهش در علوم سیاسی و روابط بین الملل پرداخت. به نظر این مدرس دانشگاه، پژوهش خوب یا باید بر دانش موجود بیفزاید یا دریچه یی رو به دانش باز کند که قبلا دیده نشده است حال آنکه این مساله در پژوهش های کنونی در علوم سیاسی و روابط بین الملل در ایران رعایت نمی شود.

رحمانی زاده دهکردی آسیب های پژوهش در این رشته ها را به صورت محتوایی و شکلی در چند دسته تقسیم بندی کرد. وی اظهار کرد: نخستین آسیبِ پژوهش، ارایه نکردن «تز» به معنای ادعایی است که پشتوانه ی تجربی قوی و استدلال نظری تایید کننده داشته باشد. یکی از ویژگی های تز، انقلابی بودن آن است. بنابراین، ادعایی که اهمیت چندانی ندارد و حرف حساب نیست تز به حساب نمی آید. دومین آسیب، مغلطه یی به نام «استدلال بر پایه ی انسان» است. در این استدلال، گفته و نوشته ی یک نویسنده یا نظریه پرداز بزرگ مبنایی تردیدناپذیر قرار می گیرد و راه بر هر گونه نظر و ایده در موقعیت های تازه بسته می شود. نکته ی سوم، مفهوم نبودن مقاله ها و نکته ی چهارم تراز و قیچی کردن مطالب بر پایه ی یک چارچوب نظری است. این بدین معنا است که ما سعی می کنیم پژوهش خود را بر پایه یک چارچوب نظری خاص شکل و قالب دهیم.

به گفته ی رحمانی زاده دهکردی، آسیب دیگر در عرصه ی پژوهش رعایت نکردن اخلاق حرفه یی است که در بهره کشی از دانشجو و کارمند در تولیدهای پژوهشی و استفاده از پست سیاسی در چاپ کردن مقاله خارج از نوبت و نیز معیارهای علمی فصلنامه یا نشریه ها نمود می یابد.

*** احمدوند: کالای پژوهشی علوم سیاسی و روابط بین الملل بی مشتری است

در ادامه ی نشست، احمدوند به بیان سخنانی در مورد پژوهش و آسیب های آن در رشته های علوم سیاسی و روابط بین الملل پرداخت.

این مدرس دانشگاه اظهار کرد: اعتقاد بر این است که پژوهش یک امر چند وجهی است که یک طرف آن دولت، یک طرف نهادهای مدنی، و یک طرف دانشجو و استاد است. این در حالی است که در جوامع غربی به پژوهش های فردی خیلی توجه نمی شود و پژوهش به یک امر نهادی تبدیل شده است که به صورت جمعی انجام می گیرد. بر همین پایه، می توان گفت پژوهش سه رکن بنیادین دارد: ساختارهای پژوهشی (قوانین و مقررات تا نهادها و موسسات مربوطه)، سیاست ها و فرایندها.

احمدوند در ادامه با اشاره به فرآیندهای پژوهشی، از 6 چالش عمده نام برد که در کاستی های آموزش و مهارت های فنی و حرفه یی، سرمایه گذاری در حوزه ی پژوهش، فضای مساعد و امن برای پژوهش، وجود تقاضا و بازار مناسب برای پژوهش، فرهنگ مناسب و نیز نظام اداری سالم، کارآمد و تسهیل گر رخ نموده است.

به باور احمدوند، نظام آموزشی ما محقق پرور نیست و متون آموزشی و استادان ما پژوهش را ترویج نمی کنند. همچنین به هیچ وجه انگیزه یی در زمینه ی سرمایه گذاری در حوزه ی پژوهش وجود ندارد. البته کالایی که ما در روابط بین الملل تولید می کنیم برای سرمایه گذار جذابیت ندارد. نمونه ی ساده ی آن هزاران پایان نامه یی است که در این حوزه دفاع می شود اما از قابلیت کاربردی برخوردار نیست.

مدرس دانشگاه علامه طباطبایی در زمینه ی فضای مساعد و امن برای پژوهش گفت: در برخی مواقع همچون برگزاری انتخابات ها، بازار مناسبی برای انجام پژوهش های علوم سیاسی به وجود می آید اما به طور کلی فضای مناسبی برای این پژوهش ها و انتشار نتایج آن وجود ندارد. به عبارتی، به دلیل تجاری نبودن کالای پژوهشی ما، تقاضایی هم برای آن وجود ندارد.

احمدوند افزود: در بحث فرهنگ پژوهش باید اشاره کرد که در بسیاری از نهادهای علمی کشور ما، پژوهش بیشتر شکل یک نوع تنبیه به خود گرفته است. اگر یک عضو هیات علمی نتواند ترفیع بگیرد مشمول وضعیت رکود علمی شناسایی و مستحق تنبیه می شود. یکی از این تنبیه ها، تبدیل وضعیت وی به هیات علمی پژوهشی است.

وی فساد اداری را نیز از مشکلاتی برشمرد که مانع از تسهیل فرایند پژوهش و کارآمدی آن خواهد شد.

*ایرنا

گزارش خطا

X Share

Telegram Google Plus Linkdin

Cloob Facenama

لینک کپی شد

نظر شما

قابل توجه کاربران و همراهان عزیز: لطفا برای سرعت در انتشار نظرات، از به کار بردن کلمات و تعابیر توهین آمیز پرهیز کنید.

پربازدید ها
پربحث ترین

آخرین اخبار
عکس و فیلم