اردوغان و قدرت منطقه اي ايران

دكتر اسدالله اطهري

سفر نخست وزير ترکيه به ايران، اهداف متعددي را دنبال مي کند. مسائل منطقه اي و بين المللي و روابط دو و چندجانبه از جمله محورهاي گفت وگوهاي ايران و ترکيه خواهد بود. همچنين روابط اقتصادي و خريد نفت ايران توسط ترکيه براي دو کشور داراي اهميت است. در اين سفر دومين جرقه ايجاد شوراي راهبردي که بين ايران و ترکيه با سفر روحاني به امضا رسيده بود، زده خواهد شد. همچنين مسائل سياسي و امنيتي و مبادلات فرهنگي، آموزشي و دانشگاهي در اين سفر مطرح خواهند شد. سازمان ارتباطات اسلامي ايران با بنياد آتاتورک هرسال يک بار در يک کشور جلسه فرهنگي دارند؛ که در آينده در شيراز برگزار خواهد شد. بي ترديد اظهارات اخير اردوغان درباره نقش ايران در سوريه، عراق و يمن بر اين سفر سايه انداخته است و موضوع نفوذ ايران و ترکيه در بخش هايي از منطقه و چالش هاي سياست هاي منطقه اي دو کشور، بيش از پيش مطرح شده است. به نظر مي رسد بزرگ ترين مسئله، حمايت ترک ها از مخالفان اسد و جبهه النصره است. همچنين ترکيه از حمله عربستان به يمن پشتيباني کرد اما از ياد نبريم که ترکيه نتوانسته بسياري از سياست هاي منطقه اي اش را به نحو مطلوب پيش ببرد. ترکيه در ليبي مداخله نظامي کرد که وضعيت امروز آن را شاهد هستيم. در مصر، ترکيه با کودتا عليه مرسي مواجه شد. همچنين روندها در تونس برخلاف انتظار ترکيه پيش رفت. بااين حال ترکيه، در کنار ايران و مصر، سه کشور منطقه هستند که قدرت طبيعي دارند؛ يعني قدرت آنها متکي بر تاريخ است و مانند ديگر کشورها مصنوعي نيست. ايران و ترکيه داراي استعداد، قدرت و ظرفيت «هژمون شدن» نيز هستند. ايران هرگز تلاش نکرده به حوزه هاي نفوذ ترکيه وارد شود و برعکس، اين ترکيه بوده که سعي کرده حوزه هاي نفوذ ايران را، براي مثال در سوريه به چالش بکشد. نکته ديگر اين است که حوزه نفوذ ايران طبيعي، غيرنظامي و فرهنگي است. ايران اگر هم در جايي وارد شده، براي برقراري نظم و ثبات بوده است. بايد پرسيد آيا ترک ها ترجيح مي دهند که سوريه به دست داعش بيفتد؟ چگونه حزب عدالت و توسعه ترکيه که ادعاي دموکراتيزاسيون دارد و اسلام را مي خواهد مي تواند با رژيم هاي سلطاني ائتلاف کند؟ به هر حال در اين موارد بايد به نقش سيستم مالي عربستان و قطر هم توجه کرد. ترکيه فقط مانند ترکيه قابل مطالعه است. ترکيه مانند پاکستان يا هيچ يک از ديگر کشورهاي خاورميانه نيست. نيروهاي ناتو در چند شهر ترکيه مستقر هستند. ترکيه با رژيم اسرائيل روابط و همکاري دارد. تمامي اين موضوعات، ترکيه جديد را شکل مي دهند و بايد آنها را مدنظر قرار داد. ايران و ترکيه از زمان پهلوي اول تا امروز درمجموع همکاري خوبي داشته اند. دو کشور تجدد، دولت- ملت سازي و دموکراتيزاسيون را باهم آغاز کرده اند. مرزهاي دو کشور در صلح و ثبات بوده است. عضو پيمان هاي متقابل همچون اکو بوده اند و درک خوبي هم از يکديگر دارند. در زمينه مذاکرات هسته اي هم ترکيه با ايران همکاري داشته و گاه ميزبان مذاکرات بوده است. وجود برخي اختلافات طبيعي است. در روابط دوجانبه، باوجود اينکه نوع سيستم ها متفاوت است و در هر دو کشور عواملي هستند که نمي خواهند ايران و ترکيه به هم نزديک شوند، اما درک همسايگي خوب است. ترک ها در عمل، همسايگاني بهتر از عمان و عراق بوده اند. با توجه به پيامدهاي تفاهم سياسي هسته اي در سوئيس، سفر اردوغان به تهران اهميت بيشتري مي يابد. ترکيه، هم از پيامدهاي سياسي و هم از پيامدهاي اقتصادي بيانيه هسته اي ايران متاثر خواهد شد.
با برداشته شدن تحريم ها، ايران داراي شرکاي تجاري جديدي خواهد بود. در شرايط جديدي که ممکن است توافق هسته اي در آينده براي ايران ايجاد کند، ترکيه بايد براي تجارت با ايران رقابت بيشتري کند و اين يعني رقابت با کشورهايي مانند آلمان يا شرکت هاي بين المللي. آنکارا از امکان صدور گاز ايران به اروپا از طريق خط لوله در خاک اين کشور استقبال خواهد کرد و تداوم روابط حسنه با تهران را خواستار خواهد شد.

*شرق