رجب طیب اردوغان در ته چاه تروریسم جهادی!

دکتر عباس خلجی استاد دانشگاه

جمهوریت : ترکیه چندین سال است که آماج تروریسم داعش و پ ک ک قرار گرفته و با ناامنی و بی ثباتی سیاسی گریبانگیر است. اما در پی حملات تروریستی وحشت آفرین داعش به فرودگاه مصطفی کمال آتاترک استانبول، وحشت گسترده و ناامنی روزافزونی دامنگیر این کشور همسایه و مسلمان ایران شده است. حملاتی که به نظر می رسد، گلوگاه صنعت حیاتی توریسم و نبض اقتصادی ترکیه را هدف قرار داده است.

صرف نظر از این که عربستان سعودی یا داعش به تنهایی در پشت صحنه این حملات تروریستی قرار دارند، همزمانی عملیات تروریستی اخیر با عادی سازی روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی از یک سو و عذرخواهی دیپلماتیک اردوغان از پوتین و احتمال بهبود روابط سیاسی ترکیه و روسیه از سوی دیگر، بیانگر گشایش مسیرهای جدیدی در برابر بحران جنگ داخلی سوریه است. بحرانی که همگان می دانند مهار گروه های تروریستی و سرکوب و حذف داعش پیش نیاز اصلی آن است. ترکیه نیز پس از ناکامی در پیشبرد سیاست منطقه ای خویش و سرریز شدن بحران و ناامنی به حوزه سرزمین خویش ناچار به پذیرش این واقعیت تلخ شده است. در حالی که عربستان سعودی و داعش که تمام سرمایه گذاری و رویای سیاسی خویش را بر باد رفته می بینند، هرگز زیر بار این طرح نمی روند. بنابراین، فشار خویش را بر روی ترکیه متمرکز کرده اند. اینک دولتمردان ترکیه و به ویژه اردوغان بایستی آمادگی پرداخت بهای لازم برای تامین امنیت و استقرار ثبات در کشور ترکیه را داشته باشند.

با این وجود، هرگز نمی توان از کنار این واقعیت نیز گذشت که بی ثباتی و جنگ داخلی و حملات تروریستی و انفجار های زنجیره ای در ترکیه نتیجه زیاده خواهی و جاه طلبی تاریخی دولتمردان ترک و به ویژه شخص اردوغان است. زیرا وی پس از قدرت یابی سریع حزب عدالت و توسعه و کسب حمایت اکثریت مردم ترکیه گرفتار غرور کاذبی گردید. او هم چنین در باره برآورد نیروهای واقعی و مناسبات حقیقی قدرت و جایگاه منطقه ای ترکیه دچار اشتباه محاسباتی غیرقابل جبرانی شد. به گونه ای که در مدت زمان کوتاهی ترکیه را درگیر مسایل منطقه ای گسترده ای ساخت. بدون آن که در باره عواقب دهشتناک و پیامدهای غیرقابل مهار آن تدبیری بیندیشد. از این رو، جنگ داخلی و ناامنی و تروریسم را برای ترکان به ارمغان آورد. در حالی که ترکیه ظرفیت لازم و آمادگی کافی برای اتخاذ چنین سیاست های توسعه طلبانه و درگیری در بحران های منطقه ای را نداشت و در این راستا، نقاط ضعف و حفره های امنیتی و آسیب پذیری سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خویش را پوشش نداده بود!

به طور کلی، اردوغان نگرش ساده انگارانه ای نسبت به موازنه قوا و مناسبات قدرت ترکیه در قبال سایر قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای داشت و ارزیابی نادرستی از توانایی قدرت های درگیر در سیاست های منطقه خاورمیانه داشت. او فقط به رویای رهبری منطقه ای ترکیه می اندیشید و بیش از حد مسایل سیاسی و نظامی منطقه را ساده فرض کرده بود. متاسفانه نخبگان سیاسی،فرهنگی، نظامی و امنیتی و البته دستگاه سیاست خارجی ترکیه نیز در جهت اصلاح دیدگاه های غیرواقع بینانه و مهار جاه طلبی سیاسی و منطقه ای اردوغان کار مهم و حرکت در خور توجهی انجام ندادند. زیرا آنان نیز در چنبره سیاست رویایی و اهداف بلندپروازانه اردوغان گرفتار آمده و بیش از اندازه سیاست خارجی ترکیه را ساده سازی نموده بودند. به گونه ای که دولتمردان ترکیه برای همه قدرت های منطقه ای شاخ و شانه می کشیدند و پیشاپیش خود را پیروز نهایی این رقابت تاریخی می پنداشتند.

چنین بود که کشور ترکیه ساده اندیشانه در دام عربستان سعودی و قطر افتاد و در جهت تضعیف رقبایی چون ایران از گروه تروریستی داعش حمایت کرد و قدرت نظامی و توانایی لجستیکی آن را تقویت نمود؛ به امید آن که در آینده از ثمرات پیروزی داعش در سوریه و عراق بهره مند گردد و سیاست منطقه ای ترکیه را بر همسایگان و رقبای منطقه ای دیکته نماید.

در حالی که ترکیه از بعد از فروپاشی امپراتوری عثمانی و تاسیس جمهوری لائیک در آن بیشتر سر در گریبان مسایل داخلی خویش داشت و پیوستن به اتحادیه اروپا را هدف اصلی و چشم انداز نهایی خود قرار داده بود. بنابراین، ترکیه معمولا خود را با مسایل منطقه ای و بحران های خاورمیانه درگیر نمی کرد و حتی فرصت طلبانه از بحران ها و جنگ های منطقه ای برای تقویت قدرت سیاسی و اقتصادی ترکیه و ارتقای جایگاه خویش بهره برداری می کرد. بدین سان، یک سده دوری از مسایل منطقه و بحران خاورمیانه باعث گردید که دولتمردان اسلامگرای ترکیه در باره پیچیدگی تاریخی و ریزه کاری و زیر و بم های سیاست این منطقه آگاهی لازم را نداشته باشند و در هنگام تشدید بحران از مهارت کافی برای ادامه رقابت و تدبیر امور بهره ای نبرند و شاهد سرایت بحران و نامنی به داخل ترکیه باشند.

بنابراین، ناامنی و بی ثباتی و اوج گیری حملات تروریستی در ترکیه ناشی از جاه طلبی اردوغان و درک نادرست وی از واقعیات منطقه از یک سو و البته ناشیگری و خامی دولتمردان ترکیه از سوی دیگر است. آنها با اتخاذ سیاست های نسنجیده و اقدامات نادرست در قبال مسایل منطقه ای و بحران های سیاسی و اجتماعی خاورمیانه و به ویژه دخالت مستقیم در بحران سوریه و حمایت و پشتیبانی از داعش نه تنها کمکی به حل بحران نکردند، بلکه روز به روز بر آتش بحران دمیدند و زبانه های آن را شعله ور ساختند. به گونه ای که امروزه خود مردم ترکیه را می سوزاند و البته دود آن به چشم مردم محروم منطقه می رود.

در تحلیل نهایی، سیاست های جنگ افروزانه عربستان و قطر و ترکیه منطقه خاورمیانه را با بحران گسترده و بی سابقه ای درگیر نموده است. ولی همرامی ترکیه با آنها نقش عمده ای در توسعه بحران داشته است. البته نتیجه آن برای ترکیه خوشایند نبوده و حتی فاجعه آفریده است. زیرا اکنون وحشت تروریسم داعش بر روی جامعه ترکیه سایه افکنده و قلب اقتصادی ترکیه و صنعت حیاتی گردشگری آن را آماج حملات خویش قرار داده و کشتار بی رحمانه مردم مسلمان ترکیه همگان را در بهت و حیرت فرو برده و در عزای بی گناهان نشانده است.

البته در این شرایط می توان و باید با مردم ترکیه همدردی کرد. اما اردوغان و سایر دولتمردان ترکیه حق ندارند به جز خویشتن کس دیگری ملامت و سرزنش نمایند. چون آنان باید این واقعیت انکارناپذیر را بپذیرند که وضعیت کنونی میوه زهرآگین درختی است که آنان با دستان خویش در سرزمین های اسلامی و به ویژه در حوزه سرزمینی شام و عراق نشانده اند و امروز کام ترکان را بیش از سایرین تلخ کرده است!

گزارش خطا