طی ۲۰ سال آینده جایگاه اقتصادی ایران در دنیا چگونه خواهد بود؟

 کارشناسان و تحلیلگران سیاسی و اقتصادی معتقدند که در آینده‌ای نه‌چندان دور جایگاه کشورها را در مناسبات جهانی، نه قدرت نظامی کشورها، بلکه شرایط و قدرت اقتصادی آن‌ها تعیین خواهد کرد. این امر ممکن است باعث شود قدرت‌های بزرگی چون بریتانیا، روسیه و حتی فرانسه و آلمان چند دهه بعد دیگر جایی در میان قدرت‌های بزرگ جهان نداشته باشند.

به گزارش شفقنا به نقل از وبسایت اقتصادی اینوستوپدیا؛ پیش‌بینی مهم تحلیلگران اقتصادی درباره قدرت‌های اقتصادی دنیای آینده جایی تکان‌دهنده جلوه می‌کند که این موضوع را مد نظر قرار دهیم که این تحلیلگران پیش‌‌بینی می‌کنند که در سال‌های آتی این قدرت‌های اقتصادی دنیای امروز نیستند که جایگاه‌شان را ارتقا خواهند داد، بلکه از نظر این کارشناسان این بازارهای اقتصادی تازه ظهور کرده هستند که در روند حرکتی خود تبدیل به قدرت‌های مهم اقتصادی دنیا خواهند شد.

در گزارشی که وبسایت معتبر اقتصادی اینوستوپدیا که با مقالات تئوریک اقتصادیش معروف است، درباره اوضاع اقتصادی دنیا در سال‌های آینده منتشر کرده ( و رسانه‌های غربی آن را گزارشی پیش‌گویانه و پیغمبرانه نام نهاده‌اند)، هم‌چنین آمده که در آینده‌ای نه‌چندان دور چین با رشد شگفت‌انگیز تولید ناخالص ملی‌اش در جدول بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا در صدر جدول جای خواهد گرفت. این گزارش که بر اساس اطلاعات بانک جهانی و داده‌های صندوق بین‌المللی پول تنظیم شده، در نگاهی تحلیلی به تغییراتی که در بازارهای اقتصادی دنیا در سال‌های آینده رخ می‌دهد، چنین آغاز می‌شود- که آغازگر پیش‌گویی‌های تحلیلگران اقتصادی اینوستوپدیاست: «در سال‌های آتی تغییرات عمده‌ای را در توازن قدرت‌های اقتصادی شاهد خواهیم بود». به‌گفته این تحلیلگران آغاز این روند از سال ۲۰۲۱ خواهد بود و به‌نحوی بطئی شاهد ظهور قدرت‌های جدیدی در حیطه اقتصاد دنیا خواهیم بود. این گزارش که به‌واسطه مفاد جسورانه‌ای که انتشار می‌دهد، بسیار بحث‌انگیز شده است، با نگاهی به شرایط حال حاضر قدرت‌های بزرگ اقتصادی امروز آغاز می‌شود:

چند سال پیش، یعنی درست در سال ۲۰۱۵ بزرگ‌ترین و قدرتمندترین اقتصادهای دنیا بر مبنای معیارهایی چون تولید ناخالص ملی عبارت بودند از کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، چین، ژاپن، آلمان، انگلستان، فرانسه، هندوستان، برزیل، ایتالیا و روسیه. تنها در دو سال این جدول تغییرات عمده‌ای را شاهد شد. چنان‌چه در سال ۲۰۱۷ فهرست بزرگ‌ترین و قدرتمندترین اقتصادهای دنیا به این صورت تغییر یافت که برخلاف این‌که در این فهرست رده‌بندی هفت کشور اول فهرست، شامل آمریکا، چین، ژاپن، آلمان، انگلستان، فرانسه و هندوستان در قیاس با فهرستی که در سال ۲۰۱۵ تنظیم شده بود، تغییری نکرده بود؛ اما در رده‌های بعدی، تنها در فاصله دو سال شاهد چند تغییر کوچک اما مهم بودیم. مثلا برزیل که در سال ۲۰۱۵ در جدول اقتصادهای بزرگ دنیا در رتبه هشتم نشسته بود، در سال ۲۰۱۷ به رده نهم نزول کرده بود. یا اقتصادی چون ایتالیا که در فهرست اول در جایگاه نهم بود، در دو سال بعدی یک رده صعود کرده به‌جای برزیل بر سکوی هشتم نشسته بود. روسیه هم از جایگاه دهم خود در فهرست سال ۲۰۱۵ فاصله گرفته و می‌توان گفت جایگاهش را در جدول ده اقتصاد بزرگ دنیا از دست داده بود و جای این کشور را کانادا گرفته بود که با تولید ناخالص ملی نزدیک به دو تریلیون دلار خود را به‌عنوان اقتصادی مهم به اثبات رسانده است.

فهرست اقتصادهای بزرگ دنیا شامل نکات جذاب، مهم و آموزنده‌ای است. ازجمله این موضوع بسیار مهم که در فهرست ده اقتصاد بزرگ دنیا، اکثریت این فهرست با کشورهای توسعه‌یافته غربی است. یعنی از ده کشور بزرگ اقتصادی دنیا هفت کشور توسعه‌یافته غربی یا جهان اول را شاهدیم و بقیه هم شامل سه کشور چین، هندوستان و برزیل، با این‌که ظاهرا به دنیایی دیگر تعلق دارند، ولی این‌که حتی در این کشورها نیز روند روشن و مشخص حرکت به سمت غربی‌شدن به‌وضوح به چشم می‌خورد، نشان از واقعیتی دردناک در اقتصاد دنیا دارد.

قدرت‌های بزرگ اقتصادی در دنیای آینده

پیش‌بینی‌های اقتصادی حکایت از ظهور قدرت‌های اقتصادی جدیدی می‌کنند. ظهوری که البته بی‌عوارض نخواهد بود. گفته می‌شود که نخستین عوارض ظهور قدرت‌های جدید را تا چند ماه دیگر، یعنی در سال ۲۰۲۰ مشاهده خواهیم کرد. عوارضی تحت تاثیر اهمیت فزاینده و غیرقابل کتمان بازارهای اقتصادی تازه ظهور کرده؛ که موجب تبعات یا  پیامدهای گسترده‌ای در زمینه‌های سرمایه‌گذاری، مصرف و البته منابع محیطی خواهند شد. این عوارض به این شکل است که ظهور اقتصادهای تازه به‌دنبال خود گستردگی بازارهای عظیم مصرف‌کننده را به‌همراه خواهد آورد که این نیز به نوبه خود می‌تواند موجب شود کسب‌وکارهای داخلی و بین‌المللی با فرصت‌های فراوانی روبرو شوند. درواقع به‌رغم این‌که سرانه درامدی کشورهای پیشرفته هم‌چنان در قیاس با دیگر کشورها در حد

بالاتری خواهد بود، اما رشد سرانه درامدهای اقتصادهای تازه چون چین و هند بی‌تردید بسیار بیشتر از اقتصادهای تثبیت‌شده کشورهای پیشرفته غربی خواهد بود.

بنا به پیش‌بینی‌هایی که صندوق بین‌المللی پول درباره نرخ تولید ناخالص ملی کشورهای جهان در سال‌های آتی به انجام رسانده، در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱  چین به بزرگ‌ترین و قدرتمندترین اقتصاد دنیا تبذیل خواهد شد. در رده‌های بعدی فهرست اقتصادهای بزرگ دنیا هم کشورهای ایالات متحده آمریکا، هندوستان، ژاپن، روسیه، آلمان، برزیل، انگلستان، فرانسه و مکزیک در رده‌های دوم تا دهم قرار خواهند گرفت.

تحلیلگران اقتصادی متعلق به دیدگاه‌های دنیا درباره دلایل رشد سریع‌تر اقتصادهای تازه ظهور کرده در قیاس با اقتصادهای پیشرفته تحلیل‌های متفاوتی ارائه کرده‌اند. اما فارغ از این تفاوت‌ها اجماع کلی در مورد دلایل رشد سریع اقتصادهای تازه ظهور یافته روی این دلیل است که رشد کندتر اقتصادهای پیشرفته بیشتر به این دلیل است که این اقتصادها بازارهای رشد کرده‌ای هستند که به بلوغ رسیده‌اند و به‌تبع این بلوغ، و این‌که امکانات و حیطه‌های رو به رشد کمتری پیش رویشان است، رشدشان کندتر اتفاق می‌افتد. به این دلیل هم هست که از سال‌های ۱۹۹۰ به این‌سو، رشد اقتصاد کشورهای پیشرفته در قیاس با رشد سریع اقتصادهایی چون چین و هندوستان، به‌مراتب آرام‌تر بوده است. حالا این رشد آرام را اگر در کنار عوامل جلوگیری‌کننده‌ای چون بحران‌های اقتصادی، که یکی از بزرگ‌ترین و مخرب‌ترین‌شان را جهان در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ شاهد بود، قرار دهیم، می‌بینیم که در درازمدت این رشد حتی از آن روند آرام مستمر هم کندتر بوده و رشد این اقتصادها حتی بیشتر هم کاهش یافته است. شاید از این رو باشد که پیش‌بینی می‌شود چین که حجم اقتصادش در سال ۲۰۱۸ چهارده ۱۴ تریلیون دلار بوده (یعنی در حدود یازده تریلیون دلار کوچک‌تر از اقتصاد بیست‌وپنج تریلیون دلاری ایالات متحده آمریکا)؛ در دو سه سال آتی با آهنگی سریع بر اقتصاد ایالات متحده سبقت خواهد گرفت و در صدر فهرست بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا قرار خواهد گرفت.

بیایید این موضوع را بازتر کنیم: در سال ۲۰۰۰ سهم اقتصاد آمریکا به‌عنوان قوی‌ترین اقتصاد دنیا از تولید ناخالص دنیا ۲۴ درصد بود. این سهم ده سال بعد، یعنی در سال ۲۰۱۰ به بیست درصد کاهش یافت. دلیل این کاهش از نگاه تحلیلگران چیزی نبوده مگر بحران اقتصادی جهان و رشد سریع‌تر اقتصادهای تازه ظهور کرده؛ که به  کاهش سهم آمریکا در اقتصاد جهان انجامیده. ایالات متحده آمریکا البته تنها کشوری نبوده که سهم خود از اقتصاد دنیا را کاهش یافته دیده. اقتصاد دیگر کشورهای اروپای غربی، از جمله آلمان، فرانسه و ایتالیا هم که اینان نیز در سال ۲۰۰۰ سهم بیست‌وپنج درصدی از اقتصاد دنیا داشتند، در سال ۲۰۱۰ به یک سهم بیست درصدی رسیدند. به گزارش صندوق بین‌المللی پول، موضوعی مانند برگزیت هم در اقتصاد سال‌های آینده بی‌تاثیر نخواهد بود و به‌خصوص تاثیر این رخداد سیاسی را در اقتصاد بریتانیا به‌وضوح شاهد خواهیم بود که چگونه خروج انگلستان از اتحادیه اروپا باعث کوچک‌شدن هرچه‌بیشتر اقتصاد این کشور خواهد شد و این نیز اولین عوارضی که نشان خواهد داد، خروج اقتصاد بریتانیا از فهرست ده اقتصاد قدرتمند دنیا خواهد بود. حالا این‌که این موضوع بر اقتصاد اتحادیه اروپا چه تاثیری خواهد گذاشت، تحلیل‌های متفاوتی در این مورد وجود دارد.

پیشرفت بازارهای اقتصادی تازه

بازارهای اقتصادی تازه در حال رسیدن به اقتصادهای پیشرفته هستند و در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ خیلی از آن کشورها را پشت‌سر خواهند گذاشت. این باعث نوعی تغییر آشکار در توازن قدرت‌های اقتصادی دنیا خواهد شد. مثلا امروزه روز چین در رده دوم اقتصادهای بزرگ دنیا قرار دارد، اما فراموش نکنید که با تغییری حتی کوچک، یعنی با افزایش شش درصدی سهم اقتصادش از اقتصاد دنیا، خیلی زود، یعنی در سال آینده به بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا تبدیل خواهد شد و این موجب رانده شدن آمریکا به سکوی دوم بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا خواهد شد. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که هندوستان هم که در سال ۲۰۱۵ دهمین اقتصاد بزرگ دنیا بود، با ادامه روند رشدی که در پیش گرفته به زودی به اقتصاد ژاپن خواهد رسید و به جای این کشور در سکوی سوم خواهد نشست. تحلیلگران بر این گمانند که این کشور با جمعیت جوانی که یکی از مهم‌ترین فاکتورهای رشد اقتصادی این کشور است، هندوستان توانایی جلوس بر رده دوم فهرست قدرتمندترین کشورهای دنیا را نیز دارد.

روسیه و برزیل هم با توجه به صادرات عظیم منابع طبیعی و انرژی پتانسیل رشد اقتصادی فراوانی دارند. از نظر تحلیلگران اقتصادی البته روسیه به دلیل نداشتن تنوع اقتصادی کار دشواری برای تحقق رشد پیش‌بینی شده‌اش در سال‌های آتی دارد. کارشناسان حتی ظهور اقتصاد قدرتمند مکزیک را نیز در پایان سال ۲۰۲۰ پیش‌بینی می‌کنند و معتقدند که این کشور نیز خیلی زود به جرگه بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا وارد خواهد شد. از نگاه این کارشناسان تماشای جلوس مکزیک بر سکوی دهم جدول بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا چندان هم شگفت‌انگیز و دور از دسترس نیست.

آیا رشد اقتصادی ایران ادامه‌دار خواهد شد؟

و اما ایران. کارشناسان صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌کنند که ایران که در حال حاضر بر سکوی هجدهمین اقتصاد بزرگ دنیا تکیه زده، در یکی دو سال آتی این روند را ادامه خواهد داد و بر همین سکو قرار خواهد داشت- مگر این‌که تاثیرات تحریم‌های تشدیدشونده آمریکا نفس اقتصاد ایران را بگیرد و از روند رشدش بکاهد.

با این حال به نظر کارشناسان اقتصادی ایران واجد  پتانسیل کافی برای نشستن بر سکوی پانزدهم اقتصادهای برتر دنیاست که این امر به این معناست که اقتصاد ایران این امکان را دارد که تا دو سال دیگر بالاتر از اسپانیا، عربستان و کانادا قرار گیرد. صندوق بین‌المللی پول می‌افزاید که تولید ناخالص داخلی ایران که در سال ۲۰۱۷ بالغ بر یک‌ونیم تریلیون دلار بوده در سال ۲۰۲۱ به بیش از دو تریلیون دلار خواهد رسید. البته آگاهان امر بر این عقیده‌اند که این پیش‌بینی‌ها با توجه به روند ثابت رشد اقتصادی کشورها تنظیم شده و فاکتورهای ثانویه چون تحریم و موارد پیش‌بینی ناپذیر در این تحلیل‌ها دخیل نشده است.

اما حتی اگر قایل به تاثیر تحریم‌های اقتصادی نیز باشیم، باز هم ارزیابی کارشناسان صندوق بین‌المللی پول حاکی است که در طولانی‌مدت اما اقتصاد ایران بر این فاکتورها غلبه خواهد کرد و در نهایت به روندی ثابت خواهد رسید. هم‌چنان‌که پارسال مرکز مطالعاتی پی دبلیوسی ایران را در صورت تثبیت رشد اقتصادی‌اش شانزدهمین اقتصاد دنیا در سال ۲۰۳۰ پیش‌بینی کرد- که البته خیلی‌ها این پیش‌بینی را محافظه‌کارانه و محتاطانه نامیدند. این یعنی که ایران در بیست سال بعد از آن هم امکان ارتقای دو پله‌ای را دارد که یعنی در بازه زمانی بیست سال بعد یعنی تا سال ۲۰۵۰ این کشور را در سکوی چهاردهم خواهیم دید.