از آمازون تا ارسباران: طبیعت در آتش بی تدبیری بشریت!

نواندیش- رضا امیری: شنیدن خبر آتش سوزی در جنگل های ایران شاید یکی از تلخ ترین خبرهایی است که می توان آن را شنید، شاید برخی مسائل باعث عدم توجه ما به این موضوع شود، اما واقعیت این است جنگل های ایران به عنوان یکی از مهم ترین جلوه های طبیعت چهارفصل کشور که در منطقه هم بی نظیر است روز به روز در حال کوچک و کوچک تر شدن است و با ادامه این روند احتمالا نسل های آینده این سرزمین از جنگل های ایران جز خاطره ای چیز دیگری در ذهن نداشته باشند. 

ارسباران یکی از تماشایی ترین طبیعت های ایران در استان آذربایجان شرقی است، منطقه ای به نام ارسباران ؛ منطقه ای جنگلی با چشم انداز خارق العاده که با نام های قره داغ، آرازبار و قراچه داغ هم شناخته میشود اما با وجود زیبایی بی حد و حصر و حیات وحش بسیار خاصی که دارد به نسبت مناطق جنگلی دیگر کشور کمتر شناخته شده است.

آتش سوزی جنگلهای ارسباران درسی برای متولیان مدیریت بحران اما چند روزی است همین قره داغ در شعله ‌عوامل انسانی می‌ سوزد و جنگل هایی که در ماههای اخیر قطع درختان آن خبر ساز شده بود، با داغی سنگین تر سرتیتر اخبار رسانه ها شده است.

28 مرداد بود که اخبار اولیه از آتش سوزی در جنگل های ارسباران در شبکه های اجتماعی دست به دست میشد اما از آنجایی که قضیه به نظر برخی ها زیاد جدی نمی آمد برای مهار آن اقدامی موثر هم صورت نگرفت تا اینکه 31 مرداد خبر آتش سوزی گسترده در جنگلهای ارسباران از زبان مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی شنیده شد.

محمدباقر هنربر به خبرگزاری صدا و سیما در این باره می گوید: آتش سوزی در مناطقی از روستاهای خانقاه، مردانقم و کلوانق در بخش منجوان شهرستان خداآفرین اتفاق افتاده است و تمام تلاش ها برای اطفای حریق ادامه دارد.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی نیز اضافه میکند: وزش باد اطفای حریق را با مشکل روبرو کرده است.همزمان با این خبر رییس شورای مدیریت بحران شهرستان خداآفرین هم از آتش ارسباران سخن می گوید.

علی امیری راد با تأکید بر این‌که از روز دوشنبه 31 مرداد ماه ، تمام توان این شورا برای مهار آتش‌سوزی به‌کار گرفته شده ، می گوید: بیش از دو شبانه‌روز است که بخش‌هایی از جنگل‌های ارسباران طعمه حریق شده و آتش در حال پیش روی است از این رو از داوطلبان مردمی که مهارت و آشنا به شرایط جنگلی و کوهستانی دارند میخواهیم به کمک بیایند.

او اضافه میکند : با توجه به وزش باد، گسترش آتش‌سوزی و صعب‌العبور بودن منطقه، نیرو‌های داوطلب مردمی به شرط همراه داشتن بیل، بیلچه و تجهیزات لازم برای حرکت در کوهستان به پاسگاه منابع طبیعی روستای کلاله مراجعه کنند.

شاهدان عینی هم از این آتش سوزی روایتی دردناک دارند و میگویند: آتش‌سوزی گسترده از روز یکشنبه تاکنون حدود 300 هکتار از جنگل‌های قره‌داغ (ارسباران) در استان را فراگرفته و در منطقه منجوان و دامنه کوه‌های «اوچ قارداشلار» مراتع و جنگل‌ها را خاکستر کرده است. 

 

یکی از ساکنان این منطقه می گوید ما هر روز منتظر صدای بالگرد ها برای خاموش کردن آتش در این منطقه که قرار بود ثبت جهانی شود هستیم اما بعداز گذشت 3 روز هنوز خبری نیست.

اهالی می گویند آتش به جان گنجینه گونه های نایاب جانوری افتاده و زندگی ۲۱۵ گونه پرنده، ۲۹ گونه خزنده، ۵ گونه دوزیست، ۴۸ گونه پستاندار و ۱۷ گونه ماهی در مناطق مختلف با خطرجدی روبه روست.

بعداز چند روز از این حادثه اسماعیل نجار معاون وزیر کشور و رئیس سازمان مدیریت بحران در سفر به تبریز با بیان اینکه متولی مدیریت آتش‌سوزی در جنگل‌ها،مراتع و مناطق حفاظت شده، سازمان‌های حفاظت محیط زیست و جنگل‌ها و مراتع کشور هستند، اضافه میکند : سایر دستگاه‌ها در این خصوص نقش کمک‌کننده دارند و سازمان مدیریت بحران نیز بر حسب وظیفه از چند سال پیش همکاری خود را با این سازمان‌ها آغاز کرده است.

حمید قاسمی، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌شرقی هم با اشاره به وقوع 25 مورد آتش‌سوزی در جنگل‌های ارسباران از ابتدای امسال تاکنون، می گوید: آتش‌سوزی اخیر از سه روز گذشته در یکی دو نقطه شروع شده که در این مدت، تمام امکانات و تجهیزات موجود استان برای مهار آن به منطقه اعزام شده است.

داور نامدار، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان نیز به شیب تند، سنگلاخی و صعب‌العبور بودن منطقه آتش‌سوزی و دشوار بودن دسترسی و استقرار نیروها اشاره دارد و می افزاید: همه نیروهای عمل‌کننده تحت مدیریت فرماندار خداآفرین مشغول فعالیت هستند و جلوی توسعه آتش گرفته شده است.

لای به لای این گفت و شنود هایی که فقط به دوریک میز خلاصه میشود سپاه و ارتش وارد میدان میشوند.ارتش نیروهای امدادی یگان بلیات تیپ 321 مرند با تجهیزات مناسب اطفای حریق را به منطقه اعزام میکند و سردار خرم، فرمانده سپاه عاشورا با روسای دفتر فرمانده کل سپاه و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح تماس تلفنی برقرار میکند.

حجت‌الاسلام و المسلمین آل‌هاشم، نماینده ولی فقیه در آذربایجان شرقی هم با وزیر دفاع و رئیس ستاد مدیریت بحران کشور تماس تلفنی دارد و از شدت آتش‌سوزی در جنگل‌های ارسباران ابراز نگرانی میکند و خواستار به‌کارگیری امکانات و تجهیزات کشوری جهت اطفا سریع آتش میشود.

بعداز 5 روز از بروز این حادثه استاندار آذربایجان‌شرقی می گوید: هم‌اکنون آتش‌سوزی در یک نقطه از این منطقه ادامه دارد.

محمدرضا پورمحمدی می افزاید: مهار کامل آتش‌سوزی نیازمند لکه‌گیری از طریق پشتیبانی هوایی است؛ با این وجود و به‌رغم مذاکرات و پیگیری‌های انجام شده با ستاد کل نیروهای مسلح، وزارت دفاع و هوانیروز ارتش، تاکنون این امر محقق نشده و گرمای هوا و وزش باد، آتش را مجددا شعله‌ور کرده و تلاش‌ها برای مهار کامل ادامه دارد.

حجم گسترده آتش و ناهماهنگی بین مدیریت ستاد بحران و سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور ، امام جمعه تبریز را بر آن داشت تا در خطبه های دیروز نماز جمعه با انتقاد از کم کاری ها تاکید کند: مدیریت بحران کشور باید درباره علت مهار نشدن آتش‌سوزی جنگل‌های ارسباران پس از چهار روز پاسخگو باشد.

حجت‌الاسلام والمسیلمین محمدعلی آل‌هاشم با اشاره به آتش سوزی گسترده در جنگل های ارسباران خطاب به وزیر کشور می گوید: آقای رحمانی ستاد بحران کشور چه وظیفه ای در برابر این حوادث دارد ؟! ۴ روز از آتش سوزی این جنگل ها سپری میشود اما کسی نمیتواند آن را مهار کند و نزدیک به ۳۰۰ هکتار طعمه حریق شده است.

امام جمعه تبریز با انتقاد از نبود امکانات لازم برای مهار آتش اضافه میکند : چند ۱۰۰ میلیون برای هزینه کرد به این حوزه پولی نیست که مسئولان لنگ آن باشند اگر قبلا اعلام میکردند ما از خیران در حوزه کمک میگرفتیم.

وی برای بررسی آخرین وضع منطقه بعد از نماز جمعه دیروز در مناطق حادثه دیده حاضر میشود.

در روزهای گذشته تعدادی از دوستداران محیط زیست و فعالان این حوزه برای اطفا حریق با «بیل و بیلچه» عازم منطقه شدند که برخی‌ها این اقدام را مایه شرمساری دستگاه‌های متولی عنوان کردند.

بهرام تندران، یک فعال محیط زیست در این باره می‌گوید: پاسگاه‌های محیط ‌بانی این منطقه حتی بی‌سیم هم ندارند درحالی که باید مجهز به بالگرد باشند.

اواضافه میکند: مسئولین امر از حوزه آموزش گرفته تا نظارت و کنترل بر منابع طبیعی و حتی تامین تجهیزات برای اطفا حریق کم‌کاری کرده‌اند و این به قیمت نابودی یکی از مهم‌ترین تنفس‌گاه‌های کشور تمام می‌شود.

رئیس سازمان مدیریت بحران کشور هم در دومین اظهار نظر خود در خصوص آتش سوزی جنگل های ارسباران،می گوید : در سال‌های گذشته ۳۰۰ خودروی کمک‌دار از محل ماده ۱۲ خریداری شده و ۳۵ هزار دستگاه انفرادی برای اطفاء حریق در اختیار سازمان جنگل‌ها و مراتع قرار گرفته است و الان نیز متولی اصلی آنها بوده و حتی ردیف بودجه برای آنها مشخص است. 

نجار در رابطه با علت آتش‌سوزی می گوید : هنوز برای علت آتش‌سوزی گزارش دقیقی ارائه نشده ولی دلایل زیادی محتمل است. 

جمعیت هلال احمر آذربایجان‌شرقی، از اعزام بالگرد مجهز به سیستم اطفاء حریق به جنگل‌های گرفتار در شعله‌های آتش‌ خبر می دهد و اضافه میکند : این بالگرد از کرمانشاه به تبریز منتقل و به خدآفرین اعزام شده است.

همچنین فرمانده قرارگاه منطقه‌ای شمالغرب نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران از اعزام سه فروند بالگرد هوانیروز ارتش به مناطق مختلف ارسباران سخن می گوید و می افزاید : این بالگردها به سیستم‌های حمل مخازن آب برای اطفای حریق مجهز نیستند و ماموریت دیگری دارند، اما در حد ظرفیت این بالگردها تجهیزات اطفاء حریق و مخازن محدود آب به مناطق صعب العبور ارسباران انتقال داده می‌شود.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان‌شرقی هم با اشاره به اینکه سه فروند بالگرد در جنگل‌های ارسباران در کمک به لکه ‌گیری مناطق آتش‌گرفته نقش ایفا میکنند گفت: بالگردها برای اطمینان خاطر در منطقه می‌مانند.

وی اضافه میکند: بالگرد هلال احمر دارای سبد آب پاش بوده و در چندین نوبت نسبت به برداشت آب از سد خداآفرین و ریختن آن بر روی مناطق آتش گرفته جنگل های ارسباران اقدام کردند.

بالاخره محمدباقر هنربر عصر دیروز اعلام کرد : با تلاش سه روزه نیروهای امدادی و نظامی و ساکنان محلی، آتش جنگلهای ارسباران در منطقه خداآفرین به طور کامل مهار و خاموش شد و عملیات لگه گیری هم به پایان رسید.

جنگل های ارسباران با ۱۶۴ هزار هکتار وسعت از بکرترین مناطق جنگلی ایران به لحاظ تنوع گونه های گیاهی و جانوری آن شمرده می شود، به گونه ای که گفته می شود ۱۵ تا ۲۰ درصد مجموع گونه های گیاهی شناخته شده کشورمان در این لکه جنگلی یافت می شود. 

در سال ۱۹۷۶، یونسکو ۷۲٬۴۶۰ هکتار از اراضی منطقه را به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت کرد.

"جنگل‌هایی دورافتاده و خواب‌آلود در میان کوه‌های سر به فلک‌کشیده‌ای که‌ قله‌هایشان در زیر مه غلیظ از دیده پنهان شده‌اند. مکانی است عالی! به طراوت و سرسبزی اروپا، و ورای ذهنیت ما از طبیعت خشک و کویری ایران." این‌ها بخشی از اظهارات یک گردشکر کانادایی درباره شهرستان کلیبر آذربایجان شرقی و طبیعت آن است.

 

 

اوایل امسال بود که هادی کیادلیری، رئیس انجمن جنگلبانان ایران، با بیان اینکه ۳۰ سال آینده جنگلی در شمال کشور نخواهیم داشت به ایسنا گفت: در استان گیلان راش و شاه بلوط دچار بیماری شده اند و در آینده نزدیک شاهد مرگ و میر دسته جمعی این گونه ها خواهیم بود.

رئیس انجمن جنگلبانان ایران اکوسیستم را مجموعه ای از اجزای به هم پیوسته زیستی دانست و اظهارکرد: جنگل‌های هیرکانی شمال کشور یک اکوسیستم ارزشمند با گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری است که هر کدام از این گونه‌ها نقش مهمی در این چرخه ایفا می کند.وی نگاه به جنگل‌های شمال ایران را نگاه اقتصادی دانست و افزود: متاسفانه به جنگل به چشم بنگاه تولید چوب نگاه شده و لذا بسیاری از گونه‌های جنگلی که تولید چوب نمی کنند، به نفع گونه‌های تولیدکننده چوب از بین برده می شوند.

رئیس انجمن جنگلبانان ایران، با بیان اینکه گونه‌های مثمر اکوسیستم جنگل را کنترل و تعادل حیات وحش و گونه‌های حیوانی مانند گرگ و پلنگ را حفظ می کنند، گفت: استان‌های شمالی به دلیل آب و هوای خوب و طبیعت زیبا مهاجرپذیر بوده که با توجه به عدم وجود برنامه ریزی مناسب، تجاوز به عرصه‌های منابع طبیعی، تخریب جنگل‌ها و مراتع و قطعه قطعه کردن این اکوسیستم ویژه و بی نظیر را به دنبال داشته است.
کیادلیری، با اشاره به پر باران بودن جنگل‌های گیلان، یادآور شد: بارش سالانه حدود دو هزار میلیمتر باران در گیلان موجب انبوهی جنگل‌ها و رویش گونه‌های خاص این منطقه مانند شاه بلوط و شمشاد، راش و سرخدار و… شده است، اما جنگل‌های هیرکانی با دو میلیون هکتار مساحت تنها یک درصد مساحت کشور را تشکیل می دهد که بسیار ناچیز است.

وی با بیان اینکه جنگل‌های هیرکانی با مسائل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم شمال کشور گره خورده است، خاطرنشان کرد: مردم این خطه از وضعیت اقتصادی خوبی برخوردار نیستند و به خاطر نبود برنامه ریزی درست در بحث گردشگری، درآمدی از گردشگران عاید آنان نمی شود لذا باید مشخص کنیم که کشاورزی اولویت ماست یا صنعت، گردشگری و…

رئیس انجمن جنگلبانان ایران، برنامه ریزی های کوتاه مدت و بدون آینده نگری توسط مسئولان در مدت زمان تصدی را یکی از عوامل دست اندازی به منابع طبیعی دانست و عنوان کرد: متاسفانه برخی از مسئولان فقط به اثرات کوتاه مدت و بر طرف کردن نیاز امروز توجه دارند که در تناقض با توسعه پایدار است.

وی با اشاره به پیش بینی سال‌های کم بارش پیش رو، کشاورزی را به صرفه ندانست و گفت: علاوه بر مشکلاتی از جمله قاچاق و تخریب و ویلاسازی که جنگل های ما با آن مواجه هستند، خطر آفات و بیماری‌ها نیز گونه های جنگلی را تهدید می کند. در استان گیلان راش و شاه بلوط دچار بیماری شده اند و در آینده نزدیک شاهد مرگ و میر دسته جمعی این گونه‌ها خواهیم بود.

کیادلیری، با بیان اینکه ۳۰ سال آینده جنگلی در شمال کشور نخواهیم داشت، اظهارکرد: جنگل فقط درخت نیست، بلکه یک مجموعه حیاتی است، اما متاسفانه خشکسالی موجب آب شدن یخچال‌ها در بالادست و فصلی شدن رودخانه ها شده است که در نهایت نابودی تالاب‌ها را به دنبال دارد.

وی گسترش آفات و بیماری های جنگلی را نشان دهنده ضعف اکوسیستم هیرکانی دانست و اضافه کرد: مدیریت جنگل‌های هیرکانی سنتی و ناکارآمد است و از کارشناسان متخصص برای مدیریت جنگل‌ها کمک گرفته نمی شود؛ این در حالی است که به خاطر محدودیت های زیست محیطی تنها با مدیریت درست و کار کارشناسی می توانیم از جنگل ها نگهداری کنیم.

 

(آمازون در آتش)

 

آتش‌سوزی در جنگل پدیده جدیدی نیست؛ شاید از زمانی که پای آتش به زندگی انسان‌ها باز شد؛ خبر تلخی با عنوان آتش‌سوزی جنگل‌ها هرروز منتشر می‌شود. 

سالانه ۴۰۰ میلیون هکتار جنگل در جهان می‌سوزد که در ایران این رقم چیزی بین ۴۰ تا ۶۰ هزار است.

چهار علت طبیعی اصلی برای آتش‌سوزی جنگل عبارت است از آذرخش، فوران آتشفشانی، جرقه در اثر فروافتادن صخره‌ها و احتراق خودبخود. علت اصلی آتش‌سوزی جنگل‌های ارسباران هنوز مشخص نشده اما مدیرکل محیط زیست آذربایجان شرقی آتش‌سوزی توسط انسان را هم بعید ندانسته است.

 

متاسفانه باید گفت امروز به دلیل صعف و بی تفاوتی ما انسان ها طبیعت با سرعت غیر قابل باوری در حال تخریب است و این تنها مختص کشور ما هم نیست، جنگل های آمازون که به ریه جهان معروف است و نقش عمده ای در تنظیم دما و اکسیژن کره زمین دارد نیز چندین روز است در آتش می سوزد، این در حالی است که روند تخریب این جنگل های هم از سال ها قبل به دلیل مداخلات انسانی آغاز شده و هر روز سرعت می گیرد. 

 

با نهایت تاسف باید گفت که با ادامه این روند باید شاهد نابودی زمین و در نتیجه پایان بشریت باشیم!