احکام ماه رمضان (قضا و کفاره روزه، روزه مسافر، عوامل باطل شدن روزه و…)

احکام روزه

روزه آن است که انسان برای انجام فرمان خداوند عالم از اذان صبح تا مغرب از چیزهایی که روزه را باطل می‏کند و شرح آنها بعداً گفته می‏شود، خودداری نماید.

نیت

لازم نیست انسان نیت روزه را از قلب خود بگذراند یا مثلاً بگوید فردا را روزه می‏گیرم، بلکه همین قدر که برای انجام فرمان خداوند عالم از اذان صبح تا مغرب کاری که روزه را باطل می‏کند انجام ندهد، کافی است و برای آن که یقین کند تمام این مدت را روزه بوده، باید مقداری پیش از اذان صبح و مقداری هم بعد از مغرب از انجام کاری که روزه را باطل می‏کند خودداری نماید.

انسان می‏تواند در هر شب از ماه رمضان برای روزه فردای آن نیت کند بهتر است که شب اول ماه هم نیت روزه همه ماه را بنماید.

از اول شب ماه رمضان تا اذان صبح، هر وقت نیت روزه فردا را بکند اشکال ندارد. (اوقات شرعى ماه رمضان ١٤٠٢)

وقت نیت روزه مستحبی از اول شب است تا موقعی که به اندازه نیت کردن به مغرب وقت مانده باشد که اگر تا این وقت کاری که روزه را باطل می‏کند انجام نداده باشد و نیت روزه مستحبی کند، روزه او صحیح است.

کسی که پیش از اذان صبح بدون نیت روزه خوابیده است، اگر پیش از ظهر بیدار شود و نیت کند، روزه او صحیح است چه روزه او واجب باشد چه مستحب و اگر بعد از ظهر بیدار شود، نمی‏تواند نیت روزه واجب نماید.

اگر بخواهد غیر روزه رمضان، روزه دیگری بگیرد باید آن را معین نماید، مثلاً نیت کند که روزه قضا یا روزه نذر می‏گیرم، ولی در ماه رمضان لازم نیست نیت کند که روزه ماه رمضان می‏گیرم، بلکه اگر نداند ماه رمضان است، یا فراموش نماید و روزه دیگری را نیت کند، روزه ماه رمضان حساب می‏شود.

اگر بداند ماه رمضان است و عمداً نیت روزه غیر رمضان کند، نه روزه رمضان حساب می‏شود و نه روزه‏ای که قصد کرده است.

اگر پیش از اذان صبح نیت کند و بیهوش شود و در بین روز به هوش آید، بنابر احتیاط واجب باید روزه آن روز را تمام نماید و اگر تمام نکرد، قضای آن را بجا آورد.

اگر پیش از اذان صبح نیت کند و مست ‏شود و در بین روز به‌ هوش آید، احتیاط واجب آن است که روزه آن روز را تمام کند و قضای آن را هم بجا آورد.

اگر پیش از اذان صبح نیت کند و بخوابد و بعد از مغرب بیدار شود، روزه‏اش صحیح است.

اگر نداند یا فراموش کند که ماه رمضان است و پیش از ظهر ملتفت‏ شود، چنانچه کاری که روزه را باطل می‏کند انجام نداده باشد، باید نیت کند و روزه او صحیح است و اگر کاری که روزه را باطل می‏کند انجام داده باشد، یا بعد از ظهر ملتفت‏شود که ماه رمضان است، روزه او باطل می‏باشد، ولی باید تا مغرب کاری که روزه را باطل می‏کند انجام ندهد و بعد از رمضان هم روزه آن روز را قضا نماید.

اگر بچه پیش از اذان صبح ماه رمضان بالغ شود، باید روزه بگیرد و اگر بعد از اذان بالغ شود، روزه آن روز بر او واجب نیست.

کسی که برای بجاآوردن روزه میتی اجیر شده اگر روزه مستحبی بگیرد اشکال ندارد، ولی کسی که روزه قضا یا روزه واجب دیگری دارد، نمی‏تواند روزه مستحبی بگیرد و چنانچه فراموش کند و روزه مستحبی بگیرد، در صورتی که پیش از ظهر یادش بیاید، روزه مستحبی او به هم می‏خورد و می‏تواند نیت‏ خود را به روزه واجب برگرداند و اگر بعد از ظهر ملتفت‏شود، روزه او باطل است و اگر بعد از مغرب یادش بیاید، روزه‏اش صحیح است، اگر چه بی‏اشکال نیست.

اگر غیر از روزه ماه رمضان، روزه معین دیگری بر انسان واجب باشد، مثلاً نذر کرده باشد که روز معینی را روزه بگیرد، چنانچه عمداً تا اذان صبح نیت نکند، روزه‏اش باطل است و اگر نداند که روزه آن روز بر او واجب است، یا فراموش کند و پیش از ظهر یادش بیاید، چنانچه کاری که روزه را باطل می‏کند انجام نداده باشد، روزه او صحیح و گرنه باطل می‏باشد.

اگر برای روزه واجب غیر معینی مثل روزه کفاره، عمداً تا نزدیک ظهر نیت نکند، اشکال ندارد. بلکه اگر پیش از نیت تصمیم داشته باشد که روزه نگیرد، یا تردید داشته باشد که بگیرد یا نه، چنانچه کاری که روزه را باطل می‏کند انجام نداده باشد و پیش از ظهر نیت کند، روزه او صحیح است.

اگر در ماه رمضان پیش از ظهر کافر مسلمان شود و از اذان صبح تا آن وقت کاری که روزه را باطل می‏کند انجام نداده باشد، می‏تواند روزه بگیرد و قضا هم ندارد.

اگر مریض پیش از ظهر ماه رمضان خوب شود و از اذان صبح تا آن وقت کاری که روزه را باطل می‏کند انجام نداده باشد، باید نیت روزه کند و آن روز را روزه بگیرد و چنانچه بعد از ظهر خوب شود، روزه آن روز بر او واجب نیست.

روزی را که انسان شک دارد آخر شعبان است‏ یا اول رمضان، واجب نیست روزه بگیرد و اگر بخواهد روزه بگیرد می‏تواند نیت روزه رمضان کند، ولی اگر نیت روزه قضا و مانند آن بنماید و چنانچه بعد معلوم شود رمضان بوده، از رمضان حساب می‏شود.

اگر روزی را که شک دارد آخر شعبان است‏ یا اول رمضان، به نیت روزه قضا یا روزه مستحبی و مانند آن روزه بگیرد و در بین روز بفهمد که ماه رمضان است‏، باید نیت روزه رمضان کند.

اگر در روزه واجب معینی مثل روزه رمضان از نیت روزه گرفتن برگردد، روزه‏اش باطل است، ولی چنانچه نیت کند که چیزی     که روزه را باطل می‏کند، بجا آورد در صورتی که آن را انجام ندهد، روزه‏اش باطل نمی‏شود.

در روزه مستحب و روزه واجبی که وقت آن معین نیست، مثل روزه کفاره، اگر قصد کند کاری که روزه را باطل می‏کند انجام دهد، یا مردد شود که بجا آورد یا نه، چنانچه بجا نیاورد و پیش از ظهر دوباره نیت روزه کند، روزه او صحیح است.

چیزهایی که روزه را باطل می‏کند

نه چیز روزه را باطل می‏کند:

اول: خوردن و آشامیدن. دوم: جماع. سوم: استمنا، چهارم: دروغ بستن به خدا و پیغمبر و جانشینان پیغمبر علیهم‌السلام، پنجم:رساندن غبار غلیظ به حلق، ششم: فرو بردن تمام سر در آب، هفتم: باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح، هشتم: اماله کردن با چیزهای روان، نهم: قی کردن.

و احکام اینها در مسایل آینده گفته می‏شود.

۱- خوردن و آشامیدن

اگر روزه‏دار عمداً چیزی بخورد یا بیاشامد، روزه او باطل می‏شود، چه خوردن و آشامیدن آن چیز معمول باشد مثل نان و آب، چه معمول نباشد مثل خاک و شیره درخت، و چه کم باشد یا زیاد. حتی اگر مسواک را از دهان بیرون آورد و دوباره به دهان ببرد و رطوبت آن را فرو برد، روزه او باطل می‏شود، مگر آنکه رطوبت مسواک در آب دهان به طوری از بین برود که رطوبت‏ خارج به آن گفته نشود.

اگر موقعی که مشغول غذا خوردن است ‏بفهمد صبح شده، باید لقمه را از دهان بیرون آورد و چنانچه عمداً فرو برد، روزه‏اش باطل است و کفاره هم بر او واجب می‏شود.

اگر روزه‏ دار سهواً چیزی بخورد یا بیاشامد، روزه‏اش باطل نمی‏شود.

احتیاط واجب آن است که روزه‏دار از استعمال آمپولی که به جای غذا به کار می‌رود، خودداری کند. ولی تزریق آمپولی که عضو را بی حس می‏کند یا به جای دوا استعمال می‏شود، اشکال ندارد.

اگر روزه‏ دار چیزی را که لای دندان مانده است، عمداً فرو ببرد، روزه‏اش باطل می‏شود.

کسی که می‏خواهد روزه بگیرد، لازم نیست پیش از اذان دندان‌هایش را خلال کند، ولی اگر بداند غذایی که لای دندان مانده در روز فرو می‌رود، چنانچه خلال نکند و چیزی از آن فرو رود روزه‏اش باطل می‏شود. بلکه اگر فرو هم نرود، بنابر احتیاط واجب باید قضای آن روز را بگیرد.

فرو بردن آب دهان، اگر چه به‌واسطه خیال کردن ترشی و مانند آن در دهان جمع شده باشد، روزه را باطل نمی‏کند.

فرو بردن اخلاط سر و سینه، تا به فضای دهان نرسیده، اشکال ندارد، ولی اگر داخل فضای دهان شود، احتیاط واجب آن است که آن را فرو نبرد.

اگر روزه دار به قدری تشنه شود که بترسد از تشنگی بمیرد، می‏تواند به‏اندازه‏ای که از مردن نجات پیدا کند آب بیاشامد، ولی روزه او باطل می‏شود و اگر ماه رمضان باشد، باید در بقیه روز از بجا آوردن کاری که روزه را باطل می‏کند، خودداری نماید و بعد هم قضای آن روز را به جای آورد.

جویدن غذا برای بچه یا پرنده و چشیدن غذا و مانند اینها که معمولاًبه حلق نمی‏رسد، اگر چه اتفاقاً به حلق برسد، روزه را باطل نمی‏کند. ولی اگر انسان از اول بداند که به حلق می‌رسد، چنانچه فرو رود، روزه‏اش باطل می‏شود و باید قضای آن را بگیرد و کفاره هم بر او واجب است.

انسان نمی‏تواند برای ضعف روزه را بخورد، ولی اگر ضعف او به قدری است‏که معمولاً نمی‏شود آن را تحمل کرد، خوردن روزه اشکال ندارد.

۲- جماع

جماع روزه را باطل می‏کند، اگر چه به مقدار ختنه‏گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید.

اگر کمتر از مقدار ختنه‏گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید، روزه باطل نمی‏شود، ولی کسی که آلتش را بریده‏اند اگر کمتر از ختنه‏گاه را هم داخل کند، روزه‏اش باطل می‏شود.

اگر شک کند که به اندازه ختنه‏گاه داخل شده یا نه، روزه او صحیح است. و کسی که آلتش را بریده‏اند، اگر شک کند که دخول شده یا نه، روزه او صحیح است.

اگر فراموش کند که روزه است و جماع نماید، یا او را به جماع مجبور نمایند، به طوری که از خود اختیاری نداشته باشد، روزه او باطل نمی‏شود. ولی چنانچه در بین جماع یادش بیاید یا دیگر مجبور نباشد، باید فوراً از حال جماع خارج شود، و اگر خارج نشود، روزه او باطل است.

۳- استمنا

اگر روزه‏ دار استمنا کند، یعنی با خود کاری کند که منی از او بیرون‏ آید، روزه ‏اش باطل می‏شود.

اگر بی اختیار منی از او بیرون آید، روزه ‏اش باطل نیست. ولی اگر کاری کند که بی اختیار منی از او بیرون آید، روزه ‏اش باطل می‏شود.

هرگاه روزه ‏دار بداند که اگر در روز بخوابد، محتلم می‏شود، یعنی در خواب منی از او بیرون می‌آید، می‏تواند در روز بخوابد و چنانچه بخوابد و محتلم هم بشود، روزه‏اش صحیح است.

اگر روزه‏ دار در حال بیرون آمدن منی از خواب بیدار شود، واجب نیست از بیرون آمدن آن جلوگیری کند.

روزه داری که محتلم شده، می‏تواند بول کند و استبرا نماید. ولی اگر بداند به واسطه بول یا استبرا کردن باقی مانده منی از مجرا بیرون می‏آید، در صورتی که غسل کرده باشد، نمی‏تواند استبرا کند.

روزه ‏داری که محتلم شده، اگر بداند منی در مجرا مانده و در صورتی که پیش از غسل بول نکند بعد از غسل منی از او بیرون می‏آید، بنابر احتیاط واجب باید پیش از غسل بول کند.

اگر به قصد بیرون آمدن منی کاری بکند، در صورتی که منی از او بیرون نیاید، روزه‏اش باطل نمی‏شود.

اگر روزه دار بدون قصد بیرون آمدن منی با کسی بازی و شوخی کند، در صورتی که عادت نداشته باشد که بعد از بازی و شوخی منی از او خارج شود، اگرچه اتفاقاً منی بیرون آید، روزه او صحیح است. ولی اگر شوخی را ادامه دهد تا آن جا که نزدیک است منی خارج شود، و خودداری نکند تا خارج گردد، روزه‏اش باطل است.

۴- دروغ بستن به خدا و پیغمبر

اگر روزه‏ دار به گفتن یا به نوشتن یا به اشاره و مانند اینها، به خدا و پیغمبر و جانشینان آن حضرت عمداً نسبت دروغ بدهد، اگر چه فوراً بگوید دروغ گفتم، یا توبه کند، روزه او باطل است و احتیاط واجب آن است که حضرت زهرا (س) و سایر پیغمبران و جانشینان آنان هم در این حکم فرقی ندارند.

اگر بخواهد خبری را که نمی‏داند راست است‏ یا دروغ نقل کند، بنابر احتیاط واجب باید از کسی که آن خبر را گفته یا از کتابی که آن خبر در آن نوشته شده، نقل نماید. لیکن اگر خودش هم خبر بدهد، روزه ‏اش باطل نمی‏شود.

اگر چیزی را به اعتقاد این که راست است از قول خدا یا پیغمبر نقل کند و بعد بفهمد دروغ بوده، روزه ‏اش باطل نمی‏شود.

اگر بداند دروغ بستن به خدا و پیغمبر روزه را باطل می‏کند و چیزی را که می‏داند دروغ است‏ به آنان نسبت دهد و بعداً بفهمد آن چه را که گفته، راست ‏بوده، روزه ‏اش صحیح است.

اگر دروغی را که دیگری ساخته عمداً به خدا و پیغمبر و جانشینان پیغمبر نسبت دهد، روزه‏اش باطل می‏شود، ولی اگر از قول کسی که آن دروغ را ساخته نقل کند، اشکال ندارد.

اگر از روزه ‏دار بپرسند که آیا پیغمبر صلی الله علیه و آله چنین مطلبی فرموده ‏اند و او جایی که در جواب باید بگوید نه، عمداً بگوید بلی، یا جایی که باید بگوید بلی، عمداً بگوید نه، روزه ‏اش باطل می‏شود.

اگر از قول خدا یا پیغمبر حرف راستی را بگوید، بعد بگوید دروغ گفتم، یا در شب دروغی را به آنان نسبت دهد و فردای آن روز که روزه می ‏باشد بگوید آنچه دیشب گفتم راست است، روزه ‏اش باطل می‏شود.

۵- رساندن غبار غلیظ به حلق

رساندن غبار غلیظ به حلق روزه را باطل می‏کند، چه غبار چیزی باشد که خوردن آن حلال است، مثل آرد، یا غبار چیزی باشد که خوردن آن حرام است.

اگر به واسطه باد غبار غلیظی پیدا شود و انسان با این که متوجه است مواظبت نکند و به حلق برسد، روزه‏اش باطل می‏شود.

احتیاط واجب آن است که روزه‏دار دود سیگار و تنباکو و مانند اینها را هم به حلق نرساند. ولی بخار غلیظ روزه را باطل نمی‏کند، مگر این که در دهان به صورت آب در آید و فرو دهد.

اگر مواظبت نکند و غبار یا بخار یا دود و مانند اینها داخل حلق شود، چنانچه یقین داشته که به حلق نمی‌رسد روزه‏اش صحیح است.

اگر فراموش کند که روزه است و مواظبت نکند، یا بی‏اختیار غبار و مانند آن به حلق او برسد، روزه‏اش باطل نمی‏شود و چنانچه ممکن است‏ باید آن را بیرون آورد.

۶- فرو بردن سر در آب

اگر روزه‏ دار عمداً تمام سر را در آب فرو برد، اگرچه باقی بدن او از آب بیرون باشد، بنا بر احتیاط واجب باید قضای آن روزه را بگیرد، ولی اگر تمام بدن را آب بگیرد و مقداری از سر بیرون باشد روزه او باطل نمی‏شود.

اگر نصف سر را یک دفعه و نصف دیگر آن را دفعه دیگر در آب فرو برد، روزه‏ اش باطل نمی‏شود.

اگر شک کند که تمام سر زیر آب رفته یا نه روزه‏ اش صحیح است.

اگر سر زیر آب برود ولی مقداری از موها بیرون بماند، روزه باطل می‏شود.

اگر روزه ‏دار بی ‏اختیار در آب بیفتد و تمام سر او را آب بگیرد، یا فراموش کند که روزه است و سر در آب فرو برد، روزه او باطل نمی‏شود.

اگر عادتاً با افتادن در آب سرش زیر آب می‌رود، چنانچه با توجه به ‏این مطلب خود را در آب بیندازد و سرش زیر آب برود روزه ‏اش باطل می‏شود.

اگر فراموش کند که روزه است و سر را در آب فرو برد یا دیگری به زور سر او را در آب فرو برد، چنانچه در زیر آب یادش بیاید که روزه است ‏یا آن کس دست‏ خود را بردارد، باید فوراً سر را بیرون آورد و چنانچه بیرون نیاورد، روزه‏ اش باطل می‏شود.

اگر فراموش کند که روزه است و به نیت غسل سر را در آب فرو برد، روزه و غسل او صحیح است.

اگر بداند که روزه است و عمداً برای غسل سر را در آب فرو برد، چنانچه روزه او روزه واجبی باشد که مثل روزه کفاره وقت معینی ندارد، غسل صحیح و روزه باطل می‏باشد. ولی اگر واجب معین باشد، اگر به فرو بردن سر در آب قصد غسل کند، روزه او باطل است و بنابر احتیاط واجب غسل او هم باطل است، مگر آن که در زیر آب یا در حال خارج شدن از آب نیت غسل کند که در این صورت غسل او صحیح است و اما اگر روزه ماه رمضان باشد، هم غسل و هم روزه باطل است، مگر آن که در همان زیر آب توبه نماید و در حال خارج شدن از آب نیت غسل کند که در این صورت غسل او صحیح است.

اگر برای آنکه کسی را از غرق شدن نجات دهد، سر را در آب فرو برد، اگرچه نجات دادن او واجب باشد، روزه ‏اش باطل است.

۷- باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح

اگر جنب عمداً تا اذان صبح غسل نکند، یا اگر وظیفه او تیمم است عمداً تیمم ننماید، روزه‏اش باطل است.

کسی که جنب است و می‏خواهد روزه واجبی بگیرد که مثل روزه رمضان وقت آن معین است، چنانچه عمداً غسل نکند تا وقت تنگ شود، می‏تواند با تیمم روزه بگیرد و صحیح است.

اگر جنب در ماه رمضان غسل را فراموش کند و بعد از یک روز یادش بیاید، باید روزه آن روز را قضا نماید، و اگر بعد از چند روز یادش بیاید، باید روزه هر چند روزی را که یقین دارد جنب بوده قضا نماید. مثلاً اگر نمی‏داند سه روز جنب بوده یا چهار روز، باید روزه سه روز را قضا کند.

کسی که در شب ماه رمضان برای هیچ کدام از غسل و تیمم وقت ندارد، اگر خود را جنب کند روزه‏ اش باطل است و قضا و کفاره بر او واجب می‏شود، ولی اگر برای تیمم وقت دارد، چنانچه خود را جنب کند، با تیمم روزه او صحیح است، ولی گناهکار است.

اگر گمان کند که به اندازه غسل وقت دارد و خود را جنب کند و بعد بفهمد وقت تنگ بوده، چنانچه تیمم کند روزه ‏اش صحیح است.

کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می‏داند که اگر بخوابد تا صبح بیدار نمی‏شود، نباید بخوابد، و چنانچه بخوابد و تا صبح بیدار نشود، روزه‏ اش باطل است و قضا و کفاره بر او واجب می‏شود.

هرگاه جنب در شب ماه رمضان بخوابد و بیدار شود، اگر احتمال بدهد که اگر دوباره بخوابد بیدار می‏شود برای غسل، می‏تواند بخوابد.

کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می‏داند یا احتمال می‏دهد که اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می‏شود، چنانچه تصمیم داشته باشد که بعد از بیدار شدن غسل کند و با این تصمیم بخوابد و تا اذان خواب بماند، روزه ‏اش صحیح است.

کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می‏داند یا احتمال می‏دهد که اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می‏شود، چنانچه غفلت داشته باشد که بعد از بیدار شدن باید غسل کند، در صورتی که بخوابد و تا اذان صبح خواب بماند، روزه ‏اش صحیح است.

کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می‏داند یا احتمال می‏دهد که اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می‏شود، چنانچه نخواهد بعد از بیدار شدن غسل کند، یا تردید داشته باشد که غسل کند یا نه، در صورتی که بخوابد و بیدار نشود، روزه ‏اش باطل است.

اگر جنب در شب ماه رمضان بخوابد و بیدار شود و بداند یا احتمال دهد که اگر دوباره بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می‏شود و تصمیم هم داشته باشد که بعد از بیدار شدن غسل کند، چنانچه دوباره بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود، باید روزه آن روز را قضا کند و همچنین است اگر از خواب دوم بیدار شود و برای مرتبه سوم بخوابد و کفاره بر او واجب نمی‏شود.

خوابی را که در آن محتلم شده نباید خواب اول حساب کرد، بلکه اگر از آن خواب بیدار شود و دوباره بخوابد، خواب اول حساب می‏شود.

اگر روزه‏ دار در روز محتلم شود، واجب نیست فورا غسل کند.

هرگاه در ماه رمضان بعد از اذان صبح بیدار شود و ببیند محتلم شده، اگرچه‏ بداند پیش از اذان محتلم شده، روزه او صحیح است.

کسی که می‏خواهد قضای روزه رمضان را بگیرد، هرگاه تا اذان صبح جنب بماند، اگر چه از روی عمد نباشد، روزه او باطل است.

کسی که می‏خواهد قضای روزه رمضان را بگیرد، اگرچه بعد از اذان صبح بیدار شود و ببیند محتلم شده و بداند پیش از اذان محتلم شده است، چنانچه وقت روزه تنگ است، مثلاً پنج روز روزه رمضان دارد، و پنج روز هم به رمضان مانده است، بعد از رمضان عوض آن را بجا آورد، و اگر وقت قضای روزه تنگ نیست روزه بگیرد.

اگر در روزه واجبی غیر روزه رمضان و قضای آن، تا اذان صبح جنب بماند، روزه‏اش صحیح است، چه وقت آن معین باشد و چه نباشد.

اگر زن پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاک شود و عمداً غسل نکند، یا اگر وظیفه او تیمم است تیمم نکند، روزه‏ اش باطل است.

اگر زن پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاک شود و برای غسل وقت نداشته باشد، چنانچه بخواهد روزه ماه رمضان یا قضای آن را بگیرد، باید تیمم نماید و روزه‏اش صحیح است، و اگر بخواهد روزه مستحب یا روزه واجب مثل روزه کفاره و روزه نذری بگیرد، اگرچه بدون تیمم هم روزه‏اش صحیح است، ولی احتیاط مستحب آن است که تیمم کند.

اگر زن نزدیک اذان صبح از حیض یا نفاس پاک شود و برای هیچ کدام از غسل و تیمم وقت نداشته باشد، یا بعد از اذان بفهمد که پیش از اذان پاک شده، روزه او صحیح است، ولی اگر در وسعت وقت قضای رمضان را گرفته باشد، صحیح بودن آن اشکال دارد.

اگر زن بعد از اذان صبح از خون حیض یا نفاس پاک شود، یا در بین روز خون حیض یا نفاس ببیند، اگر چه نزدیک مغرب باشد، روزه او باطل است.

اگر زن غسل حیض یا نفاس را فراموش کند و بعد از یک روز یا چند روز یادش بیاید، روزه‏ هایی که گرفته صحیح است.

اگر زن پیش از اذان صبح در ماه رمضان از حیض یا نفاس پاک شود و در غسل کردن کوتاهی کند و تا اذان غسل نکند و در تنگی وقت تیمم هم نکند، روزه‏اش باطل است. ولی چنانچه کوتاهی نکند، مثلاً منتظر باشد که حمام زنانه شود، اگرچه سه مرتبه بخوابد و تا اذان غسل نکند، در صورتی که تیمم کند روزه او صحیح است.

اگر زنی که در حال استحاضه است، غسل‌های خود را به تفصیلی که در احکام استحاضه گفته شده بجا آورد، روزه او صحیح است.

کسی که مس میت کرده، یعنی جایی از بدن خود را به بدن میت رسانده، می‏تواند بدون غسل مس میت روزه بگیرد و اگر در حال روزه هم میت را مس نماید، روزه او باطل نمی‏شود.

۸- اماله کردن

اماله کردن با چیز روان اگرچه از روی ناچاری و برای معالجه باشد، روزه را باطل می‏کند، ولی استعمال شیاف‌هایی که برای معالجه است اشکال ندارد، و احتیاط واجب آن است که از استعمال شیاف‌هایی که برای کیف کردن است، مثل شیاف تریاک یا برای تغذیه از این مجرا است، خودداری نمایند.

۹- قی کردن

هرگاه روزه ‏دار عمداً قی کند – اگر چه به واسطه مرض و مانند آن ناچار باشد – روزه‏اش باطل می‏شود، ولی اگر سهواً یا بی‏اختیار قی کند، اشکال ندارد.

اگر در شب چیزی بخورد که می‏داند به واسطه خوردن آن در روز بی‏اختیار قی می‏کند، احتیاط واجب آن است که روزه آن روز را قضا نماید.

اگر روزه‏ دار بتواند از قی کردن خودداری کند، چنانچه برای او ضرر و مشقت نداشته باشد، باید خودداری نماید.

اگر چیزی به طور غیر عمدی در گلوی روزه‏ دار برود، چنانچه به قدری پایین رود که به فرو بردن آن خوردن نمی‏گویند، لازم نیست آن را بیرون آورد و روزه او صحیح است، واگر به این مقدار پایین نرود، باید آن را بیرون آورد، اگرچه موجب شود که قی کند و روزه‏اش باطل شود، و چنانچه فرو برد روزه‏اش باطل می‏شود، و بنابر احتیاط واجب باید کفاره جمع بدهد.

اگر سهواً چیزی را فرو ببرد و پیش از رسیدن به شکم یادش بیاید که روزه است، چنانچه به قدری پایین رفته باشد که اگر آن را داخل شکم کند خوردن نمی‏گویند، لازم نیست آن را بیرون آورد و روزه او صحیح است.

اگر یقین داشته باشد که به واسطه آروغ زدن چیزی از گلو بیرون می‏آید، نباید عمداً آروغ بزند، ولی اگر یقین نداشته باشد اشکال ندارد.

اگر آروغ بزند و بدون اختیار چیزی در گلو یا دهانش بیاید آن را بیرون‏بریزد، و اگر بی اختیار فرو رود، روزه‏اش صحیح است.

احکام چیزهایی که روزه را باطل می‏کند

اگر انسان عمداً و از روی اختیار کاری که روزه را باطل می‏کند، انجام دهد، روزه او باطل می‏شود و چنانچه از روی عمد نباشد اشکال ندارد، ولی جنب اگر بخوابد و تا اذان صبح غسل نکند، روزه او باطل است.

اگر روزه‏ دار سهواً یکی از کارهایی که روزه را باطل می‏کند انجام دهد و به خیال این که روزه‏اش باطل شده، عمداً دوباره یکی از آنها را بجا آورد، روزه او باطل می‏شود.

اگر چیزی به زور در گلوی روزه‏ دار بریزند، یا سر او را به زور در آب فرو برند، روزه او باطل نمی‏شود، ولی اگر مجبورش کنند که روزه خود را باطل کند مثلاً به او بگویند اگر غذا نخوری ضرر مالی یا جانی به تو می‌زنیم و خودش برای جلوگیری از ضرر، چیزی بخورد، روزه او باطل می‏شود.

روزه‏ دار نباید جایی برود که می‏داند چیزی در گلویش می‌ریزند یا مجبورش می‏کنند که خودش روزه خود را باطل کند، اما اگر قصد رفتن کند و نرود یا بعد از رفتن چیزی به خوردش ندهند، روزه او صحیح است و چنانچه از روی ناچاری کاری که روزه را باطل می‏کند انجام دهد، روزه او باطل می‏شود، ولی اگر چیزی در گلویش بریزند، باطل شدن روزه او محل اشکال است.

آنچه برای روزه‏ دار مکروه است

چند چیز برای روزه‏ دار مکروه است و از آن جمله است: دوا ریختن به چشم و سرمه کشیدن در صورتی که مزه یا بوی آن به حلق برسد، انجام دادن هر کاری که مانند خون گرفتن و حمام رفتن باعث ضعف می‏شود، انفیه کشیدن اگر نداند که به حلق می‏رسد و اگر بداند به حلق می‌رسد جایز نیست، بو کردن گیاه‌های معطر، نشستن زن در آب، استعمال شیاف، تر کردن لباسی که در بدن است، کشیدن دندان و هر کاری که به واسطه آن از دهان خون بیاید، مسواک کردن با چوب تر، و نیز مکروه است انسان بدون قصد بیرون آمدن منی زن خود را ببوسد یا کاری کند که شهوت خود را به حرکت آورد، و اگر به قصد بیرون آمدن منی باشد، در صورتی که منی بیرون‏آید، روزه او باطل است.

جاهایی که قضا و کفاره واجب است

اگر در روزه ماه رمضان عمداً قی کند یا در شب جنب شود و به تفصیلی که قبلاً گفته شد سه مرتبه بیدار شود و بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود، فقط باید قضای آن روز را بگیرد، و چنانچه عمداً اماله کند یا سر زیر آب ببرد، بنابر احتیاط واجب باید کفاره هم بدهد، ولی اگر کار دیگری که روزه را باطل می‏کند عمداً انجام دهد، در صورتی که می‏دانسته آن کار روزه را باطل می‏کند، قضا و کفاره بر او واجب می‏شود.

اگر به واسطه ندانستن مسأله کاری انجام دهد که روزه را باطل می‏کند، چنانچه می‏توانسته مسأله را یاد بگیرد، بنابر احتیاط واجب کفاره بر او ثابت می‏شود، و اگر نمی‏توانسته مسأله را یاد بگیرد یا اصلا ملتفت مسأله نبوده یا یقین داشته که فلان چیز روزه را باطل نمی‏کند، کفاره بر او واجب نیست.

کفاره روزه

کسی که کفاره روزه رمضان بر او واجب است، باید یک بنده آزاد کند یا به دستوری که در مسأله بعد گفته می‏شود، دو ماه روزه بگیرد یا شصت فقیر را سیر کند یا به هر کدام، یک مد که تقریباً ده سیر است، طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها بدهد، و چنانچه اینها برایش ممکن نباشد، هر چند مد که می‏تواند به فقرا طعام بدهد و اگر نتواند طعام بدهد باید استغفار کند، اگر چه مثلاً بک مرتبه بگوید: «استغفرالله» و احتیاط واجب در فرض اخیر آن است که هر وقت‏ بتواند، کفاره را بدهد.

کسی که می‏خواهد دو ماه کفاره روزه رمضان را بگیرد، باید سی و یک روز آن را پی در پی بگیرد و اگر بقیه آن پی در پی نباشد، اشکال ندارد.

کسی که می‏خواهد دو ماه کفاره روزه رمضان را بگیرد، نباید موقعی شروع کند که در بین سی و یک روز، روزی باشد که مانند عید قربان روزه آن حرام است.

کسی که باید پی در پی روزه بگیرد، اگر در بین آن بدون عذر یک روز روزه نگیرد، یا وقتی شروع کند که در بین آن به روزی برسد که روزه آن واجب است، مثلاً به روزی برسد که نذر کرده آن روز را روزه بگیرد، باید روزه‏ها را از سر بگیرد.

اگر در بین روزهایی که باید پی در پی روزه بگیرد، عذری مثل حیض یا نفاس یا سفری که در رفتن آن مجبور است، برای او پیش آید، بعد از برطرف شدن عذر واجب نیست روزه‏ها را از سر بگیرد، بلکه بقیه را بعد از برطرف شدن عذر بجا می‏آورد.

اگر به چیز حرامی روزه خود را باطل کند، چه آن چیز اصلاً حرام باشد مثل شراب و زنا، یا به جهتی حرام شده باشد مثل نزدیکی کردن با عیال خود در حال حیض، بنا بر احتیاط کفاره جمع بر او واجب می‏شود، یعنی باید یک بنده آزاد کند و دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند، یا به هر کدام آنها یک مد که تقریباً ده سیر است گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد، و چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد، هر کدام آنها را که ممکن است‏باید انجام دهد.

اگر روزه‏ دار دروغی را به خدا و پیغمبر صلی الله علیه و آله نسبت دهد، کفاره جمع که تفصیل آن در مسأله پیش گفته شد بنابر احتیاط بر او واجب می‏شود.

اگر روزه‏ دار در یک روز ماه رمضان چند مرتبه جماع کند، یک کفاره بر او واجب است، ولی اگر جماع او حرام باشد یک کفاره جمع واجب می‏شود.

اگر روزه‏ دار در یک روز ماه رمضان چند مرتبه غیر جماع کار دیگری که روزه را باطل می‏کند انجام دهد، برای همه آنها یک کفاره کافی است.

اگر روزه‏ دار جماع حرام کند و بعد با حلال خود جماع نماید، یک کفاره جمع کافی است.

اگر روزه‏ دار کاری که حلال است و روزه را باطل می‏کند، انجام دهد، مثلاً آب بیاشامد و بعد کار دیگری که حرام است و روزه را باطل می‏کند انجام دهد، مثلاً غذای حرامی بخورد، یک کفاره کافی است.

اگر روزه ‏دار آروغ بزند و چیزی در دهانش بیاید، چنانچه عمداً آن را فرو ببرد، روزه‏اش باطل است و باید قضای آن را بگیرد و کفاره هم بر او واجب می‏شود، و اگر خوردن آن چیز حرام باشد، مثلاً موقع آروغ زدن خون یا غذایی که از صورت غذا بودن خارج شده به دهان او بیاید و عمداً آن را فرو برد، باید قضای آن روزه را بگیرد، و بنابر احتیاط کفاره جمع هم بر او واجب می‏شود.

اگر نذر کند که روز معینی را روزه بگیرد، چنانچه در آن روز عمداً روزه خود را باطل کند، باید یک بنده آزاد نماید، یا دو ماه پی در پی روزه بگیرد، یا به شصت فقیر طعام دهد.

اگر به گفته کسی که می‏گوید مغرب شده افطار کند و بعد بفهمد مغرب نبوده است، قضا و کفاره بر او واجب می‏شود. ولی اگر خبر دهنده عادل بوده، فقط قضای آن روزه واجب است.

کسی که عمداً روزه خود را باطل کرده، اگر بعد از ظهر مسافرت کند، یا پیش از ظهر برای فرار از کفاره سفر نماید، کفاره از او ساقط نمی‏شود، بلکه‏اگر قبل از ظهر مسافرتی برای او پیش آمد کند، بنابر احتیاط کفاره بر او واجب است.

اگر عمداً روزه خود را باطل کند، و بعد عذری مانند حیض یا نفاس یا مرض برای او پیدا شود، کفاره بر او واجب نیست.

اگر یقین کند که روز اول ماه رمضان است، و عمداً روزه خود را باطل کند، بعد معلوم شود که آخر شعبان بوده، کفاره بر او واجب نیست.

اگر انسان شک کند که آخر رمضان است ‏یا اول شوال، و عمداً روزه خود را باطل کند، بعد معلوم شود اول شوال بوده، کفاره بر او واجب نیست.

اگر روزه‏ دار در ماه رمضان با زن خود که روزه‏دار است جماع کند، چنانچه زن را مجبور کرده باشد، کفاره روزه خودش و روزه زن را باید بدهد، و اگر زن به جماع راضی بوده، بر هر کدام یک کفاره واجب می‏شود.

اگر زنی شوهر خود را مجبور کند که جماع نماید، یا کار دیگری که روزه را باطل می‏کند انجام دهد، واجب نیست که کفاره روزه شوهر را بدهد.

اگر روزه ‏دار در ماه رمضان با زن خود که روزه‏دار است جماع کند، چنانچه به طوری زن را مجبور کرده باشد که از خود اختیاری نداشته باشد، و در بین جماع زن راضی شود، باید مرد دو کفاره و زن یک کفاره بدهد، و اگر با اراده و اختیار عمل را انجام دهد، اگرچه مجبورش کرده باشد، مرد باید کفاره خودش و زن را بدهد.

اگر روزه ‏دار در ماه رمضان با زن روزه‏دار خود که خواب است جماع نماید، یک کفاره بر او واجب می‏شود، و روزه زن صحیح است و کفاره هم بر او واجب نیست.

اگر مرد زن خود را مجبور کند که غیر جماع کار دیگری که روزه را باطل می‏کند بجا آورد، کفاره زن را نباید بدهد، و بر خود زن هم کفاره واجب نیست.

کسی که به واسطه مسافرت یا مرض روزه نمی‏گیرد، نمی‏تواند زن روزه‏دار خود را مجبور به جماع کند، ولی اگر او را مجبور نماید، بنابر احتیاط باید کفاره‏اش را بدهد.

انسان نباید در بجا آوردن کفاره کوتاهی کند، ولی لازم نیست فوراً آن را انجام دهد.

اگر کفاره بر انسان واجب شود و چند سال آن را بجا نیاورد، چیزی بر آن اضافه نمی‏شود.

کسی که باید برای کفاره یک روز شصت فقیر را طعام بدهد، اگر به شصت فقیر دسترسی دارد، نباید به هر کدام از آنها بیشتر از یک مد که تقریباً ده سیر است طعام بدهد، یا یک فقیر را بیشتر از یک مرتبه سیر نماید، ولی چنانچه انسان اطمینان داشته باشد که فقیر طعام را به عیالات خود می‏دهد یا به آنها می‏خوراند، می‏تواند برای هر یک از عیالات فقیر اگرچه صغیر باشند یک مد به آن فقیر بدهد.

کسی که قضای روزه رمضان را گرفته، اگر بعد از ظهر عمداً کاری که روزه را باطل می‏کند انجام دهد، باید به ده فقیر هر کدام یک مد که تقریباً ده سیر است طعام بدهد، و اگر نمی‏تواند بنابر احتیاط واجب باید سه روز پی در پی روزه بگیرد.

جاهایی که فقط قضای روزه واجب است

در چند صورت فقط قضای روزه بر انسان واجب است و کفاره واجب نیست:

اول: آنکه روزه ‏دار در روز ماه رمضان عمداً قی کند. دوم: آنکه در شب ماه رمضان جنب باشد و به تفصیلی که قبلاً گفته شد تا اذان صبح از خواب سوم بیدار نشود. سوم: عملی که روزه را باطل می‌کند بجا نیاورد، ولی نیت روزه نکند یا ریا کند، یا قصد کند که روزه نباشد. چهارم: آنکه در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کند، و با حال جنابت‏یک روز یا چند روز روزه بگیرد. پنجم: آنکه در ماه رمضان بدون این که تحقیق کند صبح شده یا نه، کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده و نیز اگر بعد از تحقیق با این که گمان دارد صبح شده، کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده قضای آن روزه بر او واجب است. ولی اگر بعد از تحقیق گمان یا یقین کند که صبح شده و چیزی بخورد، و بعد معلوم شود صبح بوده، قضا واجب نیست، بلکه اگر بعد از تحقیق شک کند که صبح شده یا نه و کاری که روزه را باطل می‏کند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده، قضا واجب نیست. ششم: آنکه کسی بگوید صبح نشده و انسان به گفته او کاری که روزه را باطل می‏کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است. هفتم: آنکه کسی بگوید صبح شده و انسان به گفته او یقین نکند، یا خیال کند شوخی می‏کند و کاری که روزه را باطل می‏کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است. هشتم: آنکه به گفته کسی دیگر که عادل باشد افطار کند، بعد معلوم شود مغرب نبوده است. نهم: آنکه در هوای صاف به واسطه تاریکی یقین کند که مغرب شده و افطار کند، بعد معلوم شود مغرب نبوده است. ولی اگر در هوای ابری به گمان این که مغرب شده افطار کند، بعد معلوم شود مغرب نبوده، قضا لازم نیست. دهم: آنکه برای خنک شدن، یا بی جهت مضمضه کند، یعنی آب در دهان بگرداند و بی‏اختیار فرو رود، ولی اگر فراموش کند که روزه است و آب را فرو دهد، یا برای وضو مضمضه کند و بی‏اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.

اگر غیر آب چیز دیگری را در دهان ببرد و بی ‏اختیار فرو رود، یا آب داخل بینی کند و بی ‏اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.

مضمضه زیاد برای روزه‏ دار مکروه است، و اگر بعد از مضمضه بخواهد آب دهان را فرو برد، بهتر است‏ سه مرتبه آب دهان را بیرون بریزد.

اگر انسان بداند که به واسطه مضمضه، بی‏ اختیار یا از روی فراموشی آب وارد گلویش می‏شود، نباید مضمضه کند.

اگر در ماه رمضان بعد از تحقیق یقین کند که صبح نشده و کاری که روزه را باطل می‏کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، قضا لازم نیست.

اگر انسان شک کند که مغرب شده یا نه، نمی‏تواند افطار کند، ولی اگر شک کند که صبح شده یا نه، پیش از تحقیق هم می‏تواند کاری که روزه را باطل می‏کند انجام دهد.

احکام روزه قضا

اگر دیوانه عاقل شود، واجب نیست روزه‏ های وقتی را که دیوانه بوده قضا نماید.

اگر کافر مسلمان شود، واجب نیست روزه ‏های وقتی را که کافر بوده قضا نماید، ولی اگر مسلمانی کافر شود و دوباره مسلمان گردد، روزه‏ های وقتی را که کافر بوده باید قضا نماید.

روزه‏ای که از انسان به واسطه مستی فوت شده باید قضا نماید، اگرچه چیزی را که به واسطه آن مست‏ شده برای معالجه خورده باشد، بلکه اگر نیت روزه کرده و مست‏ شده و در حال مستی روزه را ادامه داده تا از مستی خارج شده باشد، بنا براحتیاط واجب باید روزه آن روز را تمام کند و بعداً قضا نماید.

اگر برای عذری چند روز روزه نگیرد و بعد شک کند که چه وقت عذر او برطرف شده، می‏تواند مقدار کمتر را که احتمال می‏دهد روزه نگرفته قضا نماید، مثلاً کسی که پیش از ماه رمضان مسافرت کرده و نمی‏داند پنجم رمضان از سفر برگشته یا ششم، می‏تواند پنج روز روزه بگیرد و نیز کسی هم که نمی‏داند چه وقت عذر برایش پیدا شده، می‏تواند مقدار کمتر را قضا نماید، مثلاً اگر در آخرهای ماه رمضان مسافرت کند و بعد از رمضان برگردد و نداند که بیست و پنجم رمضان مسافرت کرده یا بیست‏و ششم، می‏تواند مقدار کمتر یعنی پنج روز را قضا کند.

اگر از چند ماه رمضان روزه قضا داشته باشد، قضای هر کدام را که اول بگیرد مانعی ندارد، ولی اگر وقت قضای رمضان آخر تنگ باشد، مثلاً پنج روز از رمضان آخر قضا داشته باشد و پنج روز هم به رمضان مانده باشد، باید اول، قضای رمضان آخر را بگیرد.

اگر قضای روزه چند رمضان بر او واجب باشد، و در نیت معین نکند روزه‏ای را که می‏گیرد قضای کدام رمضان است، قضای سال اول حساب می‏شود.

کسی که قضای روزه رمضان را گرفته، اگر وقت قضای روزه او تنگ نباشد، می‏تواند پیش از ظهر روزه خود را باطل نماید.

اگر قضای روزه ماه رمضان شخص دیگری را گرفته باشد، اگر به واسطه مرض یا حیض یا نفاس، روزه رمضان را نگیرد و پیش از تمام شدن رمضان بمیرد، لازم نیست روزه‏ هایی را که نگرفته، برای او قضا کنند، اگر چه مستحب است.

اگر به واسطه مرضی روزه رمضان را نگیرد و مرض او تا رمضان سال بعد طول بکشد، قضای روزه‏هایی را که نگرفته بر او واجب نیست، و باید برای هر روز یک مدکه تقریباً ده سیر است طعام، یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد. ولی اگر به واسطه عذر دیگری، مثلاً برای مسافرت روزه نگرفته باشد و عذر او تا رمضان بعد باقی بماند، روزه ‏هایی را که نگرفته، باید قضا کند، و احتیاط مستحب آن است که برای هر روز یک مد طعام هم به فقیر بدهد.

اگر به واسطه مرضی روزه رمضان را نگیرد و بعد از رمضان مرض او برطرف شود ولی عذر دیگری پیدا کند که نتواند تا رمضان بعد قضای روزه را بگیرد، باید روزه‏ هایی را که نگرفته، قضا نماید و نیز اگر در ماه رمضان غیر مرض، عذر دیگری داشته باشد و بعد از رمضان آن عذر برطرف شود و تا رمضان سال بعد به واسطه مرض نتواند روزه بگیرد، روزه‏هایی را که نگرفته، باید قضا کند.

اگر در ماه رمضان به واسطه عذری روزه نگیرد و بعد از رمضان عذر او برطرف شود و تا رمضان آینده عمداً قضای روزه را نگیرد، باید روزه را قضا کند و برای هر روز یک مد گندم یا جو و مانند اینها هم به فقیر بدهد.

اگر در قضای روزه کوتاهی کند تا وقت تنگ شود و در تنگی وقت عذری پیدا کند، باید قضا را بگیرد و برای هر روز یک مد گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد، بلکه اگر موقعی که عذر دارد، تصمیم داشته باشد که بعد از برطرف شدن عذر روزه‏های خود را قضا کند، و پیش از آن که قضا نماید در تنگی وقت عذر پیدا کند، باید قضای آن را بگیرد، و احتیاط واجب آن است که برای هر روز هم یک مد غذا به فقیر بدهد.

اگر مرض انسان چند سال طول بکشد، بعد از آن که خوب شد اگر تا رمضان آینده به مقدار قضا وقت داشته باشد، باید قضای رمضان آخر را بگیرد و برای هر روز از سال‌های پیش یک مد که تقریباً ده سیر است، طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد.

کسی که باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد، می‏تواند کفاره چند روز را به یک فقیر بدهد.

اگر قضای روزه رمضان را چند سال تأخیر بیندازد، باید قضا را بگیرد و برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.

اگر روزه رمضان را عمداً نگیرد، باید قضای آن را بجاآورد و برای هر روز دو ماه روزه بگیرد، یا به شصت فقیر طعام بدهد، یا یک بنده آزاد کند و چنانچه تا رمضان آینده قضای آن روزه را بجانیاورد، برای هر روز نیز دادن یک مد طعام لازم است.

اگر روزه رمضان را عمداً نگیرد و در روز کاری که روزه را باطل می‏کند انجام دهد، مثلاً چند مرتبه جماع کند، یک کفاره کافی است.

بعد از مرگ پدر، پسر بزرگتر باید قضای نماز و روزه او را بجا آورد، ولی قضای روزه مادر بر پسر واجب نیست.

اگر پدر غیر از روزه رمضان، روزه واجب دیگری را مانند روزه نذر نگرفته باشد، باید پسر بزرگتر قضا نماید.

احکام روزه مسافر

مسافری که باید نمازهای چهار رکعتی را در سفر دو رکعت‏بخواند،نباید روزه بگیرد و مسافری که نمازش را تمام می‏خواند، مثل کسی که شغلش مسافرت، یا سفر او سفر معصیت است، باید در سفر روزه بگیرد.

مسافرت در ماه رمضان اشکال ندارد، ولی اگر برای فرار از روزه باشد، مکروه است.

اگر غیر روزه رمضان روزه معین دیگری بر انسان واجب باشد، بنا براحتیاط واجب نباید در آن روز مسافرت کند و اگر در سفر باشد، باید قصد کند که ده روز در جایی بماند و آن روز را روزه بگیرد، ولی اگر نذر کرده باشد روز معینی را روزه بگیرد، می‏تواند در آن روز مسافرت نماید.

اگر نذر کند روزه بگیرد و روز آن را معین نکند، نمی‏تواند آن را در سفر بجا آورد. ولی چنانچه نذر کند که روز معینی را در سفر روزه بگیرد، بایدآن را در سفر بجا آورد. و نیز اگر نذر کند روز معینی را چه مسافر باشد یا نباشد،روزه بگیرد، باید آن روز را اگرچه مسافر باشد روزه بگیرد.

مسافر می‏تواند برای خواستن حاجت، سه روز در مدینه طیبه روزه مستحبی بگیرد.

کسی که نمی‏داند روزه مسافر باطل است، اگر در سفر روزه بگیرد و در بین روز مسأله را بفهمد، روزه‏اش باطل می‏شود، و اگر تا مغرب نفهمد، روزه‏اش صحیح است.

اگر فراموش کند که مسافر است، یا فراموش کند که روزه مسافر باطل می‏باشد و در سفر روزه بگیرد، روزه او باطل است.

اگر روزه ‏دار بعد از ظهر مسافرت نماید، باید روزه خود را تمام کند، و اگر پیش از ظهر مسافرت کند، وقتی به حد ترخص برسد، یعنی به جایی برسد که دیوار شهر را نبیند و صدای اذان آن را نشنود، باید روزه خود را باطل کند، و اگر پیش از آن روزه را باطل کند، بنابر احتیاط کفاره نیز بر او واجب است.

اگر مسافر پیش از ظهر به وطنش برسد، یا به جایی برسد که می‏خواهد ده روز در آن جا بماند، چنانچه کاری که روزه را باطل می‏کند انجام نداده، باید آن روز را روزه بگیرد، و اگر انجام داده روزه آن روز بر او واجب نیست.

اگر مسافر بعد از ظهر به وطنش برسد، یا به جایی برسد که می‏خواهد ده روز در آن جا بماند، نباید آن روز را روزه بگیرد.

مسافر و کسی که از روزه گرفتن عذر دارد، مکروه است در روز ماه رمضان جماع نماید و در خوردن و آشامیدن کاملاً خود را سیر کند.

کسانی که روزه بر آنها واجب نیست

کسی که به واسطه پیری نمی‏تواند روزه بگیرد، یا برای او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست، ولی در صورت دوم باید برای هر روز یک مد که تقریباً ده سیر است گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد.

کسی که به واسطه پیری روزه نگرفته، اگر بعد از ماه رمضان بتواند روزه بگیرد، بنابر احتیاط واجب باید قضای روزهایی را که نگرفته بجا آورد.

اگر انسان مرضی دارد که زیاد تشنه می‏شود و نمی‏تواند تشنگی را تحمل کند،یا برای او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست. ولی در صورت دوم باید برای هر روز یک مد گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد. احتیاط واجب آن است که بیشتر از مقداری که ناچار است آب نیاشامد، و چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد، بنابر احتیاط واجب باید روزه‏هایی را که نگرفته قضا نماید.

زنی که زاییدن او نزدیک است و روزه برای حملش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست، و باید برای هر روز یک مد طعام، یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد و نیز اگر روزه برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و بنابر احتیاط واجب باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد، و در هر دو صورت روزه ‏هایی را که نگرفته باید قضا نماید.

زنی که بچه شیر می‏دهد و شیر او کم است، چه مادر بچه یا دایه او باشد، یا بی‏ اجرت شیر دهد، اگر روزه برای بچه‏ای که شیر می‏دهد ضرر دارد، روزه براو واجب نیست و باید برای هر روز یک مد طعام، یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد و نیز اگر برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و بنابر احتیاط واجب باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه‏ هایی را که نگرفته باید قضا نماید. ولی اگر کسی پیدا شود که بی اجرت بچه را شیر دهد، یا برای شیر دادن بچه از پدر یا مادر بچه یا از کس دیگر که اجرت او را بدهد اجرت بگیرد، احتیاط واجب آن است که بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.

راه ثابت‏ شدن اول ماه

اول ماه به پنج چیز ثابت می‏شود:

اول: آنکه خود انسان ماه را ببیند.

دوم: عده‏ای که از گفته آنان یقین پیدا می‏شود بگویند ماه را دیده ‏ایم و همچنین است هر چیزی که به واسطه آن یقین پیدا شود.

سوم: دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده‏ ایم، ولی اگر صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند، یا شهادتشان خلاف واقع باشد، مثل این که بگویند داخل دایره ماه طرف افق بود، اول ماه ثابت نمی‏شود. اما اگر در تشخیص بعضی خصوصیات اختلاف داشته باشند، مثل آن که یکی بگوید ماه بلند بود و دیگری بگوید نبود، به گفته آنان اول ماه ثابت می‏شود. چهارم: سی روز از اول ماه شعبان بگذرد که به‌واسطه آن اول ماه رمضان ثابت می‏شود، و سی روز از اول رمضان بگذرد که به‌واسطه آن اول ماه شوال ثابت می‏شود.

پنجم: حاکم شرع حکم کند که اول ماه است.

اگر حاکم شرع حکم کند که اول ماه است، کسی هم که تقلید او را نمی‏کند، باید به حکم او عمل نماید، ولی کسی که می‏داند حاکم شرع اشتباه کرده، نمی‏تواند به حکم او عمل نماید.

اول ماه با پیشگویی منجمین ثابت نمی‏شود، ولی اگر انسان از گفته آنان یقین پیدا کند، باید به آن عمل نماید.

بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن، دلیل نمی‏شود که شب پیش، شب اول ماه بوده است.

اگر اول ماه رمضان برای کسی ثابت نشود و روزه نگیرد، چنانچه دو مرد عادل بگویند که شب پیش ماه را دیده‏ایم، باید روزه آن روز را قضا نماید.

اگر در شهری اول ماه ثابت‏ شود، برای مردم شهر دیگر فایده ندارد، مگر آن دو شهر با هم نزدیک باشند، یا انسان بداند که افق آنها یکی است.

اول ماه به تلگراف ثابت نمی ‏شود، مگر دو شهری که از یکی به دیگری تلگراف کرده‏ اند نزدیک یا هم افق باشند و انسان بداند تلگراف از روی حکم حاکم شرع یا شهادت دو مرد عادل بوده است.

روزی را که انسان نمی‏داند آخر رمضان است‏یا اول شوال، باید روزه بگیرد، ولی اگر پیش از مغرب بفهمد که اول شوال است، باید افطار کند.

اگر زندانی نتواند به ماه رمضان یقین کند، باید به گمان عمل نماید، و اگر آن هم ممکن نباشد، هر ماهی را که روزه بگیرد صحیح است. بنابر احتیاط واجب باید بعد از گذشتن یازده ماه از ماهی که روزه گرفته، دوباره یک ماه روزه بگیرد. ولی اگر بعد گمان پیدا کرد، باید به آن عمل نماید.

روزه ‏های حرام و مکروه

روزه عید فطر و قربان حرام است، و نیز روزی را که انسان نمی‏داند آخر شعبان است‏یا اول رمضان، اگر به نیت اول رمضان روزه بگیرد، حرام می‏باشد.

اگر زن به واسطه گرفتن روزه مستحبی حق شوهرش از بین برود، و همچنین اگر شوهر او را از گرفتن روزه مستحبی جلوگیری کند، بنابر احتیاط واجب باید خودداری کند.

روزه مستحبی اولاد اگر اسباب اذیت پدر و مادر یا جد شود، جایز نیست، بلکه اگر اسباب اذیت آنان نشود، ولی او را از گرفتن روزه مستحبی جلوگیری کنند، احتیاط واجب آن است که روزه نگیرد.

اگر پسر بدون اجازه پدر روزه مستحبی بگیرد، و در بین روز پدر او را نهی کند، باید افطار کند.

کسی که می‏داند روزه برای او ضرر ندارد، اگرچه دکتر بگوید ضرر دارد، باید روزه بگیرد و کسی که یقین یا گمان دارد که روزه برایش ضرر دارد، اگرچه دکتر بگوید ضرر ندارد، نباید روزه بگیرد، و اگر روزه بگیرد، صحیح نیست، مگر آن که به قصد قربت ‏بگیرد و بعد معلوم شود ضرر نداشته.

اگر انسان احتمال بدهد که روزه برایش ضرر دارد و از آن احتمال ترس برای او پیدا شود، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد، نباید روزه بگیرد و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، مگر آن که به قصد قربت گرفته باشد و بعد معلوم شود ضرر نداشته.

کسی که عقیده‏ اش این است که روزه برای او ضرر ندارد، اگر روزه بگیرد و بعد از مغرب بفهمد روزه برای او ضرر داشته، باید قضای آن را بجا آورد.

غیر از روزه ‏هایی که گفته شد، روزه ‏های حرام دیگری هم هست که در کتابهای مفصل گفته شده است.

روزه روز عاشورا و روزی که انسان شک دارد روز عرفه است‏ یا عید قربان، مکروه است.

روزه ‏های مستحب

روزه تمام روزهای سال غیر از روزه‏های حرام و مکروه که گفته شد مستحب است و برای بعضی از روزها بیشتر سفارش شده است، که از آن جمله است: ۱- پنجشنبه اول و پنجشنبه آخر هر ماه، و چهارشنبه اولی که بعد از روز دهم ماه است و اگر کسی اینها را بجا نیاورد مستحب است قضا نماید، و چنانچه اصلا نتواند روزه بگیرد، مستحب است‏برای هر روز یک مد طعام یا ۶/۱۲ نخود نقره به فقیر بدهد. ۲- سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه. ۳- تمام ماه رجب و شعبان و بعضی از این دو ماه اگر چه یک روز باشد. ۴- روز عید نوروز، روز بیست و پنجم و بیست و نهم ذی‏قعده، روز اول تا روز نهم ذی‏حجه، روز عرفه، ولی اگر به‌واسطه ضعف روزه، نتواند دعاهای روز عرفه را بخواند، روزه آن روز مکروه است، عید سعید غدیر ۱۸ ذی‏حجه، روز اول و سوم محرم، میلاد مسعود پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله ، ۱۷ ربیع الاول، روز مبعث‏حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله، ۲۷ رجب و اگر کسی روزه مستحبی بگیرد واجب نیست آن را به آخر برساند، بلکه اگر برادر مؤمنش او را به غذا دعوت کند، مستحب است دعوت او را قبول کند و در بین روز افطار نماید.

مواردی که مستحب است انسان از کارهایی که روزه را باطل می‏ کند خودداری نماید:

برای شش نفر مستحب است در ماه رمضان اگر چه روزه نیستند از کارهای که روزه را باطل می‏کند خودداری نمایند:

اول: مسافری که در سفر، کاری که روزه را باطل می‏کند انجام داده باشد و پیش از ظهر به وطنش یا به جایی که می‏خواهد ده روز بماند، برسد.

دوم: مسافری که بعد از ظهر به وطنش یا به جایی که می‏خواهد ده روز در آن جا بماند برسد.

سوم: مریضی که پیش از ظهر خوب شود و کاری که روزه را باطل می‏کند انجام داده باشد.

چهارم: مریضی که بعد از ظهر خوب شود.

پنجم: زنی که در بین روز از خون حیض یا نفاس پاک شود.

ششم: کافری که در روز ماه رمضان مسلمان شود.

مستحب است روزه‏ دار نماز مغرب و عشا را پیش از افطار کردن بخواند، ولی اگر کسی منتظر اوست‏ یا میل زیادی به غذا دارد که نمی‏تواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اول افطار کند. ولی به قدری که ممکن است نماز را در وقت فضیلت آن بجا آورد.