شلیک اروپا به برجام

هم میهن - *کارشناس‌ارشد روابط بین‌الملل

تابستان ۱۳۹۴ خشنودترین کشورها از شکل‌گیری توافق هسته‌ای، اروپا و سه کشور اصلی بریتانیا، فرانسه و آلمان بودند. با شکل‌گیری برجام، اروپا نفس راحتی از لحاظ امنیتی می‌کشید و از سوی دیگر راه برای تحقق منافع اقتصادی‌اش در ایران گشوده می‌شد.

با خروج دونالد ترامپ از برجام، اروپا تلاش بسیاری برای حفظ برجام کرد تا جایی‌که در شورای امنیت فشار آمریکای ترامپ برای تصویب پیش‌نویس قطعنامه‌ای جهت جلوگیری از آزادسازی خریدوفروش سلاح طبق مفاد برجام به شکست انجامید. طوری‌که برای اولین بار بریتانیا متحد اصلی اروپایی آمریکا در قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران به نفع آمریکا رای نداد. قرار گرفتن تنها یک کشور آن‌هم جمهوری دومینیکن در کنار نام آمریکا، مهمترین پیروزی دیپلماتیک ایران در شورای امنیت سازمان ملل بود. این پیروزی بیهوده حاصل نشد، مگر با تلاش ظریف‌هایی که ظریفانه برنامه دیپلماتیک ایران را پیش بردند.

اما برخلاف خوش‌بینی تحلیلگران به دوران بایدن و اینکه دیگر نظرات اروپا از آمریکا در مورد برنامه هسته‌ای ایران فاصله جدی ندارد و تقریباً همسو به برنامه هسته‌ای ایران نگاه می‌کنند، اما روند آن‌طور که باید پیش نرفت. در دوران دونالد ترامپ، هیچ‌گاه اروپا علناً برجام را نقض نکرد و هرچند ایران در برابر خروج آمریکای ترامپ گام‌به‌گام غنی‌سازی را ارتقا داد، لیکن سه کشور اصلی اروپا (big three) نه‌تنها برجام را علناً نقض نکردند، بلکه کوشیدند با برنامه‌هایی چون اینستکس به ایران کمک کنند؛ برنامه‌ای که قبل از اجرایی شدن مرگش قابل تصور بود.
حال اروپا قصد دارد خاص‌ترین تصمیم را در برابر ایران و برجام اتخاذ کند؛ تصمیمی که علناً نقض فاحش برجام محسوب می‌شود. همراهی نکردن با برداشته شدن تحریم‌های موشکی ایران در ۲۶ مهر و تایید ادامه تحریم‌های شورای امنیت درقبال آن را می‌توان شلیکی بزرگ به برجام دانست. «شبه‌برجامی» که ریشه‌های اولین‌اش در توافق سعدآباد و منهای آمریکا دیده شد و در تابستان ۹۴ با حضور مستقیم آمریکا کامل شد؛ حالا از طرف مهم‌ترین حامیانش نقض خواهد شد.

زمانی که تحلیلگران و کارشناسان حامی منافع ملی ایران، دائم از قرار گرفتن مستقیم ایران در کنار روسیه در جنگ اوکراین گلایه داشتند، هیچ گوش شنوایی توجهی به این نقدها و مشورت‌ها نکرد. اما حالا اروپای علاقه‌مند به برجام و تأمین‌کننده منافع‌اش، به‌دلیل همراهی ایران با روسیه در جنگ اوکراین تصمیم گرفته که یکی از بندهای مهم برجام را نقض کند؛ نقضی که ریشه‌اش در جنگ اوکراین نهفته است؛ نقضی که روزگاری محمدجواد ظریف تلویحاً به آن اشاره کرد و آن، این سخن مهم بود که «شاید شش ماه دیگر محیط بین‌الملل مانند امروز نباشد»؛ همانی که رخ داد و فضا را متحول ساخت. جنگ اوکراین و روسیه همانی که در آن زمان تأثیرش بر روی آینده برجام را کمتر کسی تصور می‌کرد...