لطفاً بازنشسته نشو آقای آلن: نگاهی به فیلم توقفِ شانس Coup de Chance

نواندیش - آرش ملکی : توقفِ شانس اثری است درخشان از فیلمسازی که همواره با نگاهی اگزیستانسیالیستی به مداقه در روابط انسانی می‌پردازد. فیلمی کم نظیر که خیانت و جنایت را به سرگرم کننده ترین صورت ممکن دراماتیزه می‌کند. توقفِ شانس، روایت یک مثلث عشقی است که از فَنی، زنی جوان، خوش سیما و سرگردان میان عقل و عشق، آلن، نویسنده‌ای احساساتی که کولی وار زندگی می‌کند و ژان، همسر فَنی که برای او هدف توجیه کننده وسیله است ˗ ولو سلب حیات از انسانی دیگر باشد ˗ پدید آمده. کنش‌ها و واکنش‌های این سه شخصیت در بستر فیلمنامه‌ای دراماتیک ˗ علیرغم قصه‌ای تلخ ˗ به نتیجه‌ای گرم و دیدنی تبدیل شده است. وودی آلن، پیش از این نیز در امتیاز نهایی، قصه‌ای با مضمون مشابه را به تصویر کشیده بود و اکنون با توقفِ شانس، بار دیگر مخاطب خود را به تجربه‌ای این چنین دعوت نموده است.

 
فیلمنامه فاقد جزئیات زاید است و از ابتدا ˗ برخورد تصادفی فَنی و آلن در خیابان ˗ تا انتها ˗ بازخوانی پیش نویس رمان که به نوعی وداع آلن با فَنی است ˗ یک سیر منطقی را طی می‌کند. به بیان دیگر، فیلم با فَنی آغاز و پایان می‌یابد، در حالی که تجربیاتی که از سر گذرانده او را که زنی ساده دل و رقیق القلب بود به شخصی بدل می‌سازد که از برملا شدن واقعیت در آستانه حمله عصبی قرار می‌گیرد. انتخاب، هدایت و بازی بازیگران به درستی انجام شده. اُوراَکتی وجود ندارد و بازی‌ها به اندازه است. فَنی بی اندازه زیبا است و همانقدر سریع التأثر. آلن، نویسنده‌ای عاشق پیشه که بهای عشق ممنوعه را با جانِ خود پرداخت می‌کند نیز بی اطوار بازی می‌شود. حال آنکه می‌شد در دام کلیشه بیفتد. و ژان، سایکوپاتِ ثروتمندی که افکاری رذیلانه در ذهن می‌پروراند. او نیز یکدست جلوه می‌کند. تنها نقطه ضعف فیلم بازی مادر ˗ کامیل ˗ که با عینک و لکنت زبان در مواقع حساس، تداعی کننده وودی آلن در فیلم خبر داغ است. باید قدری طناز می‌بود تا از تلخی درام کاسته می‌شد.

خبرمرتبط: نقد و بررسی فیلم ضربه شانس یا کودتای شانس 2023 Coup de chance : ماجرای عشق و خیانت!

 
از نظر کارگردانی هم ایرادی به فیلم وارد نیست. نماهای غالب در فیلم لانگ و مدیوم لانگِ آی لِول هستند و به ندرت نمای کلوز می‌بینم. رویکردی کلاسیک در دکوپاژ برای پرده بزرگ. نمای مکالمه تلفنی فَنی و آلن پس از سکانس اتاق ورزش را به یاد بیاورید. نمای فَنی کلوز است و چهرة مضطرب او در گوشه چپ کادر آمده. در جریان مکالمه، دوربین به آهستگی به آلن نزدیک می‌شود و نیم رخ آلن گوشه در راست کادر قرار می‌گیرد. گویی فَنی و آلن از نزدیک با یکدیگر حرف می‌زنند. میزانسن وودی آلن نیز استادانه است. نمای گروه شکارچیان در سکانس شکار گوزن را به یاد بیاورید. ژان، تفنگ به دست در میان اشخاصی با چهره‌های مردد و تفنگ‌های غیر مسلح در مرکز صحنه ایستاده و با قامتی بلند و چهره‌ای مصمم، اقتدارگرایی را منتقل می‌کند. یا در سکانس اتاق ورزش شاهد رو گرفتنِ فَنی هستیم زیرا می‌دانیم در حال دروغ گفتن است و از افشای آن نزد ژان واهمه دارد. در سکانس روستا که فَنی برای مادر راز خود را می‌گوید و از ناپدید شدنِ آلن گلایه می‌کند، دو شخصیت در مقابل یکدیگر نشسته و مردابی در پس زمینه قابل مشاهده است. ترجمانِ تصویری این میزانسن رکود و درجا زدن است. در سکانس حضور فَنی و ژان در رستوران ˗ که به طور موازی با پرواز هواپیمای قاتلان تدوین شده ˗ فَنی را می‌بینیم که که در میان جمع نشسته و در سکوت بی قراری می‌کند. حضور فَنی در سمت چپ کار و حضور جسد آلن در همان سمت در تدوینِ موازی مبین قرابت شخصیت‌ها است. گویی فَنی می‌داند چه بر سر آلن آمده.

 
جای بسی تأسف است که فیلمسازی خوش قریحه، به دلیل مدعای اثبات نشده از سوی جامعه هنرمندان بایکوت شده است. حال آن که در زندگینامه خودنوشتِ خود ˗ مقبولِ هیچ ˗ به همه ابعاد اتهام مطروحه پاسخ گفته و عقل سلیم با مطالعه این کتاب به دروغین بودنِ ادعا پی می‌برد.

آرش ملکی

 
اثر پذیری وودی آلن از اینگمار برگمان، فیلمساز فقید سوئدی که به پرسش‌های بنیادین انسان با نگاهی اگزیستانسیالیستی می‌نگریست قابل انکار نیست. شانزده سال از نبودِ برگمان و بیست سال از آخرین آفرینش هنری وی ˗ فیلم درخشانِ ساراباند ˗ می‌گذرد اما وودی آلن همچنان، این پرسش‌های اساسی را درآمیخته با جهان بینی خاص نیویورکی در کانون درام قرار می‌دهد. مهارت وی در این پردازش ستودنی است. وودی آلن در مصاحبه‌ای گفته بود که توقفِ شانس، آخرین تجربه فیلمسازی او است و قصد دارد بازنشسته شود. در شرایطی که جهان به شکلی کم سابقه به ورطه خصومت و جنایت افتاده و شبحِ یک جنگ جهانی دیگر بر فراز جهان پرواز می‌کند تماشای هر فیلم جدید از وودی آلن تجربه‌ای فرح بخش است که بیننده را فارغ از هیاهوی جهان به آرامش فرا می‌خواند. لطفاً همچنان فیلم بساز آقای آلن. جهان محتاجِ هنر تو است. لطفاً بازنشسته نشو!