چه زمانی مالیات علی الراس محاسبه می‌شود؟

یکی از مشکلاتی که ممکن است برای صاحبان مشاغل و کسب و کارها در حوزه پرداخت مالیات به وجود آید، علی‌الراس شدن مالیات است. مالیات علی‌ الراس یکی از انواع مالیات به حساب می‌آید که معمولا به دلیل عدم آشنایی و آگاهی نسبت به قوانین مالیاتی برای مشاغل و کسب و کارهای مختلف محاسبه می‌شود. با توجه به نحوه محاسبه نرخ مالیات علی الراس، این نوع مالیات می‌تواند جرایم و هزینه‌های سنگینی برای مشاغل مختلف به دنبال داشته باشد. به همین دلیل ْآشنایی با این نوع مالیات و دلایل بروز آن به منظور جلوگیری از تحمیل شدن هزینه‌های سنگین به کسب و کار از اهمیت زیادی برخوردار است.

مالیات علی الراس چیست؟

در صورتی که درآمد اشخاص حقیقی یا حقوقی توسط ممیز مالیاتی تشخیص داده شده و بر این اساس مالیات در نظر گرفته شود، مالیات علی‌ الراس نام دارد. بر اساس قوانین مالیاتی کشور، همه افراد اعم از حقیقی و حقوقی به عنوان صاحب کسب و کار باید مدارک و اسناد مربوط به درآمد خود را به صورت دوره‌ای به شکل اظهارنامه، دفاتر و... در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار دهند.

کارشناسان مالیاتی وظیفه دارند که اظهارنامه ارائه شده توسط صاحبان مشاغل و کسب و کار را بررسی کرده و بر اساس آن مالیات را تعیین کنند. در صورتی که به هر دلیل از جمله عدم ارائه مدارک و اسناد کافی از طرف مؤدی یا وجود اشکال در دفاتر و اسناد، ممیز برای محاسبه مالیات از قراین و ضرایب مالیاتی استفاده کرده و اظهارنامه مؤدی را نادیده بگیرد، مالیات به صورت علی الراس محاسبه شده است.

در این شرایط ممیز درآمد مؤدی را تخمین زده و بر اساس این تخمین نسبت به محاسه مالیات اقدام می‌کند؛ به همین دلیل ممکن است که تخمین ممیز در مقایسه با درآمد واقعی مؤدی بیشتر بوده و باعث شود که مالیات با مبلغ بیشتری برای کسب و کار محاسبه شود. در مالیات علی‌ الراس با توجه به این که کارشناس مالیاتی به مدارک و مستندات کافی و معتبر برای تشخیص درآمد واقعی کسب و کار دسترسی ندارد، از قراین و ضرایب مالیاتی به منظور محاسبه مالیات استفاده می‌کند.

قراین و ضرایب مالیاتی چیست؟

به مواردی گفته می‌شود که ممیزان مالیاتی از آن‌ها برای محاسبه درآمد تقریبی کسب و کارها استفاده می‌کنند. قراین مالیاتی را می‌توان در 4 مورد زیر دسته‌بندی کرد:

• مقدار خرید و فروش سالانه
• میزان تولید برای کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی
• ارزش حق واگذاری محل کسب
• درآمد ناخالص (درآمد بدون کسر هزینه‌ها)

 ضرایب مالیاتی به ضرایبی گفته می‌شود که هر سال با توجه به شرایط اقتصادی کشور برای مشاغل مختلف تعیین شده و به صورت جدول منتشر می‌شود. این ضرایب یکی از معیارهای محاسبه مالیات علی الراس هستند که از سال 1397 تا به امروز ثابت بوده و تغییر نکرده‌اند.

دلایل علی‌الراس شدن مالیات چیست؟

همانطور که در تعریف مالیات علی الراس گفته شد، عدم آگاهی اشخاص حقیقی و حقوقی در مورد قوانین مالیاتی در خصوص ارائه مدارک و مستندات اصلی‌ترین علت علی الراس شدن مالیات است. از جمله مهم‌ترین دلیل علی الراس شدن مالیات مشاغل و کسب و کارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عدم ارائه مدارک مالیاتی کامل: در صورتی که افراد حقیقی یا حقوقی، مدارک و اسناد مالیاتی خود را به صورت کامل و صحیح ارائه نکنند، ممیزین مالیاتی نسبت به تخمین درآمد آن‌ها اقدام کرده و بر اساس آن مالیات را محاسبه می‌کنند.
• وجود نقص در دفاتر و اسناد مالیاتی: یکی از مهم‌ترین دلایل علی الراس شدن مالیات، عدم تنظیم صحیح دفاتر مالیاتی و وجود نقش در آن‌ها است که باعث می‌شود ممیز اظهارنامه مالیاتی را نپذیرفته و به تخمین درآمد بپردازد.
• عدم آگاهی از قوانین مالیاتی: از دیگر دلایل محاسبه مالیات علی الراس می‌توان به عدم آگاهی نسبت به مسائل مالیاتی و نقص قوانین در این حوزه اشاره کرد.
• تأخیر یا عدم ارائه ترازنامه و حساب‌های مالی: در صورتی که مؤدیان مالیاتی به دنبال درخواست اداره امور مالیاتی به منظور ارائه ترازنامه، حساب سود و زیان، حساب درآمد و هزینه و... در ارائه مدارک خواسته شده تأخیر داشته یا مدارک را ارائه نکنند، در این شرایط ممیزین مالیاتی می‌توانند نسبت به تخمین درآمد و محاسبه مالیات علی الراس اقدام کنند.

همانطور که اشاره شد ممیزین مالیاتی به یکی از دلایل گفته شده در بالا از قراین و ضرایب مالیاتی به منظور تخمین درآمد مشاغل و کسب و کارها استفاده کرده و بر این اساس مالیات را محاسبه می‌کنند. به همین دلیل ممکن است تخمین درآمد ممیز از درآمد واقعی بیشتر بوده و باعث شود که مبلغ مالیات تعیین شده برای مؤدی افزایش پیدا کند. در صورتی که اشخاص حقیقی و حقوقی مدارک و مستندات مورد نیاز را به صورت کامل و صحیح در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار دهند و قوانین کشور در این حوزه را رعایت کنند، می‌توانند از علی‌ الراس شدن مالیات جلوگیری نمایند.

علت علی الراس شدن مالیات ها

بر اساس قوانین تدوین شده در کشور در حوزه مالیات، سه حالت وجود دارد که در آن امکان علی الراس شدن مالیات وجود دارد:

عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی در زمان تعیین شده:

در صورتی که اشخاص حقیقی و حقوقی اظهارنامه مالیاتی را در مدت زمان تعیین شده ارائه نکنند، امکان علی‌ الراس شدن مالیات وجود دارد. در این شرایط اشخاص باید پس از مهلتی که برای ارائه اظهارنامه مقرر شده، نسبت به پرداخت مبلغ مالیات به علاوه جرایم مالیاتی تعیین شده اقدام نمایند.

اظهارنامه ناقص:

در صورتی که اطلاعات ارائه شده در اظهارنامه مؤدیان ناقص باشد امکان محاسبه مالیات به صورت علی الراس وجود دارد. در این شرایط اشخاص حقیقی یا حقوقی باید نسبت به برطرف کردن نواقص موجود اقدام کرده و مبلغ مالیات محاسبه شده را پرداخت نمایند.

تأخیر در ارائه مدارک:

در صورتی که مراجع مالیاتی به صورت کتبی از اشخاص حقیقی یا حقوقی درخواست تحویل مدارک مالیاتی داشته باشند و اشخاص در تحویل این مدارک تأخیر داشته یا ارائه ندهند، مالیات به صورت علی الراس محاسبه خواهد شد. در این شرایط اشخاص باید نسبت به تحویل مدارک درخواست شده اقدام کرده و مالیات محاسبه شده را همراه با جرایم تعیین شده پرداخت نمایند.

روش‌های محاسبه مالیات علی الراس کدام است؟

مالیات علی الراس توسط ممیزین مالیاتی و بر اساس تخمین آن‌ها از درآمدهای اشخاص حقیقی یا حقوقی محاسبه می‌شود. ممیزین و کارشناسان مالیاتی برای محاسبه این نوع مالیات از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند که شامل موارد زیر است:

تهیه اظهارنامه برآوردی:

این روش زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که اشخاص حقیقی یا حقوقی به هر دلیل نمی‌توانند اظهارنامه مالیاتی خود را به صورت کامل یا صحیح ارائه دهند. در این شرایط از اظهارنامه برآوردی استفاده می‌شود که در آن اطلاعات مالی و اقتصادی مؤدی بر اساس قراین مالیاتی و به صورت تخمینی درج شده است.

جمع‌آوری اطلاعات:

در این روش در صورت ناقص بودن یا عدم ارائه مدارک توسط مؤدی، ممیزین مالیاتی از منابع مختلف برای جمع‌آوری اطلاعات مربوط به فعالیت‌های مالی و اقتصادی اشخاص حقیقی یا حقوقی استفاده می‌کنند. در این روش ممیزین می‌توانند از مراجع دولتی و غیر دولتی،‌ بانک‌ها، سوابق مالی و تجاری و... به عنوان منبع استفاده کنند.

نکته مهم در مورد مالیات علی الراس این است که از هر روشی که برای تخمین درآمدها و محاسبه مالیات استفاده شده باشد، اشخاص حقیقی یا حقوقی موظف هستند به موجب برگ تشخیص مالیاتی، مبلغ تعیین شده به عنوان مالیات را پرداخت نمایند.

این مبلغ شامل مالیات محاسبه شده به صورت تخمینی به همراه جرایم مالیاتی در نظر گرفته شده است. در نتیجه علی الراس شدن مالیات می‌تواند هزینه‌های سنگینی برای اشخاص حقیقی یا حقوقی به همراه داشته باشد؛ به همین دلیل ارائه مستندات و اظهارنامه مالیاتی در زمان مقرر و به صورت کامل و صحیح توسط مؤدیان از اهمیت زیادی برخوردار است.

مالیات علی‌الراس چگونه محاسبه می‌شود؟

بر اساس قانون در صورت عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی در مهلت قانونی و مطابق با مقررات، این امکان برای سازمان امور مالیاتی وجود داد که بر اساس فعالیت و اطلاعات اقتصادی مؤدیان نسبت به تهیه اظهارنامه برآوردی اقدام کرده و مالیات متعلق به موجب برگ تشخیص مالیات را مطالبه نماید.

در این شرایط کارشناس سازمان امور مالیاتی از طریق مراجع دولتی یا غیر دولتی اطلاعات مورد نیاز را دریافت کرده و در مرحله بعد متناسب با فعالیت‌های اقتصادی مؤدی قراین را انتخاب کرده و با در نظر گرفتن ضریب مالیاتی متناسب با قرینه، درآمد مشمول مالیات برای اشخاص حقیقی یا حقوقی را محاسبه می‌کند. درآمد مشمول مالیات علی‌ الراس بر اساس فرمول زیر محاسبه می‌شود:

ضریب مالیاتی× قرینه مالیاتی=درآمد مشمول مالیات

مالیات علی الراس افراد حقیقی یا حقوقی بر اساس اسناد و مدارک و همچنین میزان درآمد توسط کارشناس مالیاتی محاسبه و تعیین می‌شود. بر اساس حسابرسی‌هایی که توسط کارشناسان مالیاتی انجام می‌شود، یکی از حالت‌های زیر ممکن است در رسیدگی به مالیات علی الراس اشخاص حقیقی یا حقوقی رخ دهد:

• در حالت اول پس از بررسی دقیق توسط کارشناس مالیاتی مشخص می‌شود که در اظهارنامه‌های ارائه شده توسط اشخاص هیچ خطا و اشتباهی وجود نداشته و همه موارد بر اساس دستورالعمل‌های قانونی تنظیم و ارائه شده است.
• در حالت دوم پس از بررسی اسناد و مدارک توسط کارشناس مالیاتی مشخص می‌شود که اظهارنامه ارائه شده به شکل صحیح تهیه نشده و تخلفات زیادی در آن مشاهده می‌شود. در این شرایط کارشناس مالیاتی اختیار دارد که کلیه مدارک و اسناد ارائه شده را به صورت کامل رد کرده و مالیات را به صورت علی الراس محاسبه کند.
• در حالت سوم ممکن است که صلاحیت اظهارنامه و دفاتر قانونی ارائه شده توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی تأیید صلاحیت نشده و از نظر کارشناس مالیاتی قابل رسیدگی نباشد. در این شرایط، وضعیت موجود به اشخاص اعلام شده و بررسی‌های نهایی به منظور محاسبه مالیات توسط هیئت سه نفره انجام می‌شود.

مالیات علی الراس چند درصد است؟

نرخ مالیات علی الراس در کشورها و مناطق مختلف با توجه به قوانین و مقررات مالیاتی حاکم، ممکن است متفاوت باشد. در مورد مالیات علی الراس باید به این نکته اشاره کرد که نوع فعالیت اقتصادی اشخاص حقیقی یا حقوقی و برخی عوامل بر نرخ مالیات مؤثر هستند که به صورت سالانه توسط سازمان امور مالیاتی تعیین و اعلام می‌شود. یکی از این عوامل ضرایب مالیاتی هستند که در دفترچه ضرایب ذکر شده و به کارشناسان مالیاتی اجاره می‌دهد که با استفاده از این ضرایب مالیات علی الراس را محاسبه نمایند. میزان درآمد، نوع فعالیت اقتصادی و میزان تخلفات مالیاتی از جمله عواملی هستند که می‌توانند در محاسبه مالیات علی الراس تأثیرگذار باشند.

علی الراس شدن مالیات چه عواقبی دارد؟

اصلی‌ترین علت علی الراس شدن مالیات اشخاص حقیقی یا حقوقی، عدم توجه و آشنایی کافی با مقررات و قوانین مالیانی و نقص در مدارک و مستندات مالی است. در ان شرایط علی الراس شدن مالیات هم می توان عواقب و جرایم زیادی برای کسب و کارها و مشاغل مختلف به همراه داشته باشد؛ در واقع به عنوان مهم‌ترین عواقب علی الراس شدن مالیات می‌توان به پرداخت مالیات بیشتر نسبت به درآمد اشاره کرد.

مؤدیان مالیاتی در صورتی که در مدت مقرر اظهارنامه مالیاتی را ارائه نکنند، حتی در صورتی که درآمد و سود کسب نکرده باشند، باید حدود 30 درصد از مالیاتی که توسط ممیزین و بر اساس درآمد تخمینی محاسبه شده را به عنوان جریمه پرداخت نمایند. از این رو استفاده از خدمات مشاوره مالیات ازتا accazta.com به منظور اطمینان از کامل بودن اطلاعات و مدارک از جمله اظهارنامه مالیاتی به منظور پیشگیری از علی الراس شدن مالیات از اهمیت زیادی برخوردار است.

آیا مالیات علی الراس حذف شده است؟

از سال 1398 به بعد با تغییراتی که در نظام مالیاتی کشور رخ داد، مالیات علی الراس حذف شده است. هدف اصلی از تغییر در روش تشخیص مالیات علی الراس، تحقق عدالت مالیاتی است. بر این اساس سازمان امور مالیاتی اعلام کرده که پس از سال 1398 در رسیدگی به اظهارنامه‌های مالیاتی از روش تعیین علی‌الراس استفاده نمی‌شود و تنها ملاک محاسبه مالیات مؤدیان اظهارنامه ارائه شده توسط آن‌ها است.

به همین دلیل ارائه اظهارنامه مالیاتی به صورت کامل و دقیق در مدت زمان تعیین شده به سازمان امور مالیاتی و ثبت دقیقی اطلاعات مالی در آن از اهمیت زیادی برخوردار بوده و در جلوگیری از به وجود آمدن مشکلات مالیاتی برای اشخاص حقیقی یا حقوقی نقش بسیار مؤثری ایفا می‌کند.

سخن پایانی

بر اساس قانون همه اشخاص حقیقی و حقوقی موظف هستند بخشی از درآمد خود را به عنوان مالیات به دولت پرداخت کنند. اصلی‌ترین ملاک تعیین نرخ مالیات توسط مراجع مالیاتی، مدارک و مستندات مالی ارائه شده توسط مؤدیان است. در واقع کارشناسان مالیاتی بر اساس اطلاعات ارائه شده در اظهارنامه‌های مالیاتی مؤدیان نسبت به محاسبه مالیات آن‌ها اقدام می‌کنند.

عدم ارائه اظهارنامه به اداره امور مالیاتی یا تأخیر در ارائه آن یا وجود نقص در مدارک و مستندات ارائه شده به کارشناسان مالیاتی اجازه می‌دهد برای محاسبه نرخ مالیات، برآورد تخمینی از درآمدهای اشخاص حقیقی و حقوقی انجام داده و مالیات را به صورت علی الراس محاسبه نمایند. با توجه به اینکه ممکن است مالیات محاسبه شده با این روش از درآمد واقعی بیشتر باشد، استفاده از خدمات مشاوره مالیات به منظور تکمیل صحیح و دقیق اظهارنامه و ارائه مدارک و مستندات لازم از اهمیت زیادی برخوردار است.