دلهره و استرس چه بر سر شما می آورد؟

این تصور که افکار ما می توانند بر بدن ما تأثیر بگذارند، یا اینکه افکار ما از نظر فیزیکی «قدرت» دارند، زمانی از نظر علمی مطرود بود. اما امروزه به یمن ایجاد و گسترش شاخه ای در علم به نام  روان- عصب- ایمونولوژی یا سایکونوروایمونولوژی تبدیل به یک یافته جدید علمی شده است. 

به گزارش عصر ایران، روان عصب ایمن شناسی یا سایکونوروایمنولوژی دانشی است که به مطالعهٔ  ارتباط بین فرایندهای فیزیولوژیک، دستگاه عصبی و دستگاه ایمنی در بدن انسان می‌پردازد.

این رشته در سال 1981  رسمیت پیدا کرد و اکنون به لطف مطالعات و آزمایش های دکتر رابرت آدر به ارتباط مستقیم بین  استرس و سیستم ایمنی پی برده ایم.

محققان و دانشمندان مطالعات بسیاری در زمینه ارتباط بین سیستم ایمنی و استرس انجام داده اند. نتایج حاصل از اکتشافات آنان روشن ساخته است که موقعیت های استرس زا بر سیستم دفاعی انسان تأثیر می گذارد. 

اما، دقیقاً چه اتفاقی و چگونه می افتد؟

استرس معمولاً با همراه با یک وضعیت بیماری بروز می کند. با این وجود، در واکنش به موقعیت های تهدید کننده نیز خود را نشان می دهد. 

استرس واکنش طبیعی بدن انسان است. وقتی شخص در معرض تغییرات یا چالش‌ قرار می گیرد، بدن پاسخ‌های فیزیکی و روانی می دهد. درواقع پاسخ به استرس‌ها به بدن کمک می‌کند تا با موقعیت جدید سازگار شود. از همین‌رو خیلی اوقات استرس مثبت است. اما زمانی مشکل‌ساز می‌شود که عوامل استرس‌زا بدون تسکین یا کم شدن همچنان ادامه پیدا کنند.

وقتی بدن در برابر یک شرایط استرس زا قرار می گیرد، سیستم های مختلف در یک رابطه سیستمی و پیچیده با هم همکاری می کنند. شبکه ای  از تعامل بین روان و سیستم عصبی، غدد درون ریز و سیستم ایمنی در کار می شوند. تا بدن را سازگار کنند.

دلهره و استرس

تاریخچه سایکونوروایمونولوژی

در سال 1981، دانشمندی به نام رابرت آدر برای اولین بار در تاریخ، اصطلاح سایکونوروایمونولوژی را معرفی کرد. او آن را به عنوان رشته ای علمی تعریف کرد که تعامل بین رفتار، عملکردهای عصبی و غدد درون ریز و فرآیندهای ایمنی را مطالعه می کند.

قبل از این تعریف، یک مفهوم کلاسیک از سیستم ایمنی وجود داشت. اساساً مردم آن را یک سیستم دفاعی خودتنظیم و خودمختار می دانستند. در دهه 1920، محققان روسی شروع به انجام مطالعاتی در مورد شرطی سازی کلاسیک پاسخ های ایمنی کردند. کمی بعد، در دهه 1950، راسموسن و همکارانش اولین تیم تحقیقاتی را در زمینه استرس و بیماری های عفونی تشکیل دادند.

سیستم ایمنی بدن چگونه کار می‌کند؟

کار سیستم ایمنی محافظت از بدن در برابر عوامل و سایر موادی است که باعث بروز بیماری می‌­شود و برای بدن مضر است. سلول­‌های سیستم ایمنی (یعنی گلبول سفید) از طریق خون در سراسر بدن جریان دارد و در اندام­‌های مختلفی، از جمله مغز استخوان، غده­‌ی تیموس، غدد لنفاوی و طحال هم دیده می­‌شود

گلبول سفید انواع مختلفی دارد ولی مهم‌­ترین نوع آن در این زمینه لنفوسیت است. برخی از آزمایشات تعیین سلامت سیستم ایمنی تنها تعداد گلبول­‌های سفید خون را مشخص می­‌کنند و در برخی دیگر میزان کیفیت تعداد پادتن‌­های بدن تعیین می­‌شود. هنگام هجوم عوامل مضر به بدن، تعدادی از لنفوسیت‌­ها پروتئینی به نام پادتن تولید می‌کنند. پادتن به­‌محض تولید شدن، به مواد مضر می­‌چسبد تا سایر گلبول­‌های سفید آن را از بین ببرند و از بروز عفونت جلوگیری می­‌کند.

بنا بر مطالعات موجود وضعیت روانی  مانند افسردگی و اضطراب با کاهش تکثیر لنفوسیت و سلول­‌های کشنده­‌ی طبیعی و همچنین تغییر در تعداد گلبول­‌های سفید خون و میزان پادتن­‌های موجود در خون مرتبط است. به­‌نظر می­رسد توانایی بدن در تولید پادتن برای یک عامل خاص به میزان اضطراب فرد وابسته است: هرچه اضطراب بیشتر باشد، پس از مواجهه با عامل بیماری‌­زا پادتن­‌های کم­تری تولید می­‌شود.

وقتی فرد دچار استرس می شود چند سیستم، ازجمله محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال و دستگاه عصبی سمپاتیک، در بدن فعال می شوند. فعال شدن این دو گذرگاه منجر به بالا رفتن میزان هورمون­‌های خاصی، مثل کورتیزول و کاته‌­کولامین­‌ها (اپی­نفرین و نوراپی­نفرین)، در خون می­‌شود. میزان این هورمون­‌ها در خون در عملکرد سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارد. مثلا، افزایش شدید کورتیزول و اپی­نفرین منجر به کاهش تعداد گلبول­‌های سفید موجود در خون می­‌شود. به­‌علاوه، با افزایش کورتیزول و اپینفرین، از میزان تکثیر لنفوسیت و سلول­‌های کشنده‌­ی طبیعی هم کاسته می­‌شود.

بنابراین روشن است که  استرس تاثیر مخربی به­‌روی سلامت فرد می­‌گذارد که دست کم بخشی از آن به­‌واسطه‌­ی تضعیف سیستم ایمنی بدن رخ می‌­دهد. وقتی فرد مضطرب می شود، آثار اضطراب به تدریج بر صورت او ظاهر می شوند. 

کنترل استرس

آشنایی با علائم استرس:

علائم فیزیکی استرس مانند سردرد، مشکلات گوارشی، اختلالات خواب و فشار خون بالا را کاهش می دهند. 

علائم روانی استرس مانند اضطراب، افسردگی، عصبانیت و مشکلات تمرکز را مدیریت می کنند

سبک زندگی خود را بهبود می بخشند. 

راه‌های کنترل استرس

عوامل و افرادی را که به شما استرس وارد می کنند شناسایی کرده و از آن ها دوری کنید.

 برای خودتان هدفی تعریف کنید. هر روز برای رسیده به آن تلاش کنید. حتی اگر چند دقیقه در روز روی آن هدف تمرکز می کنید، یاداشت برداری کنید و آن را جدی بگیرید.

اگر قرار است کاری انجام دهید، بکوشید هرگز آن را به تعویق نیاندازید زیرا باری می شود بر دوش تان؛ اما به محض اینکه انجامش دادید از آن عبور می کنید  و خلاص می شوید. 

- با افرادی که به شما احساس خوبی منتقل می‌کنند، معاشرت کنید پیدا کردن یک دوست یا همراه قابل اعتماد که بتوانید حرف‌ها و دغدغه‌هایتان را با وی در میان بگذارید می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد و از استرس‌تان بکاهد.

- ورزش و فعالیت بدنی را جدی بگیرید. روزانه 30 دقیقه پیاده روی کنید. 

- سالم غذا بخورید. از مصرف میوه و سبزیجات سالم غفلت نکنید. پرخوری نکنید و آب زیاد بنوشید.

- نفس عمیق بکشید. تنفس شکمی را تمرین کنید.

- یوگا و مدیتیشن کنید. 

- بپذیرید و قانع باشید. 

سخن پایانی 

علائم و نشانه های استرس را جدی بگیرید. روی خودتان تمرکز کنید و ببینید بیشتر  چه مواقعی دچار استرس می‌شوید و علت را مشخص کنید. واکنش‌های بدن‌تان را در نظر بگیرید و علت آنها را پیدا کنید یا با پزشک در میان بگذارید.

به این فکر کنید کارهایی که انجام می‌دهید و تلاش‌هایی که می‌کنید، در راستای رضایت خودتان و داشتن یک زندگی سازنده است یا به خاطر دیگران کاری را انجام می‌دهید؟ احساس رضایت از خود را جدی بگیرید. و خودتان را دوست داشته باشید.

روابط دوستانه برقرار کنید و با دیگران گرم بگیرید. حس خوب صمیمیت و گرمای انسان‌دوستی را تجربه کنید.

بین شادی و داشتن یک سیستم ایمنی قوی ارتباط مستقیم وجود دارد. از استرس های روزانه دوری کنید و برای بدن تان این موهبت الهی ارزش قائل شوید.